Hugur - 01.01.1992, Blaðsíða 20

18
Kristján Kristjánsson
HUGUR
væri þetta hótun)15 eða einhverju enn öðru.16 Úrlausn mín er að benda
á að fyrri höfundar hafi seilst um hurð til loku; þeir þurfi fyrst að
skera úr um hvort í orðunum felist hindrun eða ekki. Hér að ofan
sagði þrælahaldarinn; „Ég hætti að lemja þig á morgun þá og því
aðeins að þú gerir x“; hann útilokar því þann kost að þrællinn sleppi
við meiðingu á morgun án þess að gera x. Ef hann hefði hins vegar
sagt; „Ég hætti að lemja þig á morgun ef þú gerir x“ þá hefði hann
ekki útilokað neinn kost heldur einfaldlega gert þrælnum tilboð.
Kannski getur hann sloppið við höggin á morgun með því að gera
eitthvað annað fyrir þrælahaldarann, t.d. y.
Að mínum dómi hafa fyrri höfundar blandað saman tveim ólíkum
verkefnum og litið á þau nánast sem eitt: þ.e. að greina á milli tilboða
og hótana annars vegar og hins vegar að skera úr um hvort einstakar
hótanir skerði frelsi eða ekki. Tilboð skerða aldrei frelsi, samkvæmt
minni kenningu, og hótanir ekki alltafþóu þær geri það oftast. Dæmi
um hótun sem alls ekki skerðir frelsi þitt, Agúst, væri t.d. ef ég segði:
„Ég gef þér ekki 10 milljónir nema þú hlaupir allsnakinn niður
Austurstræti á morgun." Þetta er hótun vegna þess að ég útiloka þann
kost að þú fáir 10 milljónir frá mér nema þú drýgir þessa sérkennilegu
„dáð“ (sem ég býst við að sé þér á móti skapi!). Hins vegar er ekki
nokkur minnsta ástæða til að ætlast til þess af mér að ég gefi þér 10
milljónir yfirleitt, svo að hindrunin er ekki frelsisskerðing samkvæmt
ábyrgðarkenningunni um frelsi sem ég hef fært rök að hér að framan.
Halldór Laxness segir á einum stað: „Það er löðurmannlegt starf að
geipa um óskilgreint frelsi...“17 Ég hef skrifað þér þetta bréf, Ágúst, til
að reyna að sannfæra þig og aðra lesendur um að öldungis sé óþarfi að
„geipa“ um frelsið á þann hátt. Við eigum að mjaka okkur áleiðis,
eftir hinni hægfara en markvissu leið röklegrar hugsunar, að skynsam-
legri skilgreiningu sem léttir fyrir frekari íhugun um gildi frelsisins.
Það hef ég reynt að gera. Njóttu heill. Kær kveðja,
Kristján
15 Sjá Wertheimer, A., Coercion (Princeton: Princeton University Press, 1987), bls.
208-209.
16 Sbr. millileið Nozicks, R. í grein hans „Coercion" í Laslett, P., Runciman, W. G.
og Skinner, Q. (ritstj.), Philosophy, Politics and Society IV (Oxford: Basil
Blackwell, 1972), bls. 112-116. Hugmynd Nozicks er að þar sem tvær ofan-
greindar markalínur stangist á skuli sú gilda sem þolandinn kysi fremur. Hér væri
því væntanlega um hótun að ræða.
17 Reisubókarkorn (Reykjavík: Helgafell, 1963), bls. 137.