Búnaðarrit - 01.01.1928, Side 321
BÚNAÐARRIT
315
drottni, er legði niður bóndabýli, að byggja í staðinn 2
íbúðarhús, og láta fylgja hvoru 6 tunnur lands. önnur
tilskipun frá 1805 bauð landsdrottni, sem tæki bænda-
býli til skógræktar, að byggja í staðinn 2 íbúðarhús, og
láta fylgja hvoru 3 tunnur lands. Ennfremur þegar aðals-
mennirnir og herragarðseigendur mistu vinnu bændanna,
gripu þeir til þess ráðs, að byggja smáhús hjer og hvar
í landareign sinni, og lögðu hverju til litla landspildu.
Þessi hús gátu þeir svo leigt með alls konar ánauðar-
kvöðum, og veltu þannig bændaánauðinni yflr á hús-
mannastjettina, og þeirri ánauð ijetti eigi af fyr en 1848.
Síðastliðna öld var margsinnis gerð tilraun til að
bæta kjör húsmanna, en oftast árangurslaust. Baráttan
stóð milli húsmanna annars vegar, og stórbænda og
landsstjórnar hins vegar. Krafa húsmannanna var að fá
svo mikíð land til eignar og umráða, er nægði einyrkis-
bónda til að framfleyta fjölskyidu. Búnaðarmálanefnd
var skipuð í Danmörku 1894. Hún var hlynt kröfu hús-
manna, og lagði grundvöll til þeirra lagá, er seinna voru
sétt: Fyrst 1899, 1904 og 1909. Þá var loks takmörkun
á stærð landsins feld burtu, en hámark virðingarverðs
mátti ekki yfirsi.íga 8 þús. kr. Lán var veitt út á s/io
af virðingarverði smábýlanna, með 3% vöxtum og löng-
um afborgunarfresti; 40% af láninu var veitt úr ríkis-
lánasjóði, hitt úr rikissjóði. Árangur þessara laga varð
sá, að frá 1. apríl 1900 til 31. mars 1911 var komið
á fót 5777 sjálfseignar-smábýlum. En þau voru svo smá,
að á þeim býlum sem ríkið kom á fót á árunum 1905 —
1910 þurftu 73% af bændunum að leita sjer atvinnu utan
heimilis 128 daga á árinu. En skyldukvöðum er öllum af-
ijett, og þeir geta leigt vinnu sína eftir frjálsum samningum.
Húsmannastjettin varð aldrei ánægð með þessi lög,
þótti einkum virðingar-hámarkið of lágt. En Danir eru
manna snjallastir í þvi, að koma fram áhugamálum
sínum, með því að slá sjer saman í fjelagsskap; sam-
vinnuhæfileika þeirra er viðbrugðið. Húsmenn eða smá-