Búnaðarrit - 01.01.1928, Page 327
BÚNAÐARRIT
921
einnig í fyrstu 20 árin lausir við landskuid og alla
skatta. Ef þeir bygöu á bændaeign, þurftu þeir eigi að
taka við kúgildum, fremur en þeir viidu, og áttu að fá
lífstiðar- og erfða-ábúð. Ef landsdrottinn kostaði bæjar-
•bygginguna, átti nýbýlingurinn að vera laus við land-
skuld í 3 ár. En ef hann bygði sjálfur húsin, átti hann
að vera afgjaldslaus í 10 ár. — Árangur þessarar til-
skipunar varð næsta lítill, fáein kot bygðust upp á
næstu árum, en brátt tók alveg fyrir það. — Þetta mál
lá svo óhreyft í meir en 100 ár, eða þar til árið 1893.
Þá kom fyrir Alþingi frumvarp um nýbýli, og var sam-
;þykt sem lög 1897. Þau ákveða, að menn, með vissum
skilyrðum, megi stofna nýbýli á eyðimörkum, afrjettum og
á eyðijörðum, og má býlið eigi vera minna en 5 hndr.
að dýrleika. Ef bygt er á afrjettum sveitafjelaga, á ný-
býlingur að greiða erfðafestugjald í hlutaðeigandi sveitar-
sjóð, ef þess er krafist, en öll hlunnindi, sem tilskip-
unin frá 1776 veitti, voru afnumin.
Þessi lög frá 6. nóv. 1897 um nýbýli gilda nú bjer á
landi. Nýbýli, sem stofnuð eru í landeign bygðrar jarðar,
heyra ekki undir þessi lög, heldur nefnast þau hjáleigur,
sem háðar eru sjerstakri rjettarskipun að lögum.
Milliþinganefndin í landbúnaðarmálum, sem skipuð
var 1904, lagði til að þessi lög yrði úr gildi numin,
sem eigi heflr þó enn verið gert; taldi þau algerlega
óþörf, og skaðleg, ef þeim væri beitt, því menn vildu
forðast að þrengja að búfje í afrjettum, og miklu fremur
þyrfti að auka afrjettarlönd en minka. Enda leit nefndin
svo á, að þá stefndi til þess, að bygðin færðist saman
til aukins þjettbýlis á þeim svæðum, sem auðveldast væri
að rækta landið. Ummál bygðanna hefir minkað, en að
bygðin hafi aukist þar sem auðveldast er að rækta, hefir
enn eigi skeð.
Nýbýlalögin frá 1897 gera aðallega ráð fyrir býla-
stofnun í afrjettum og óbygðum. Þau hafa nú staðið í
28 ár. En jeg veit ekki til þess, að eitt einasta býli á
21