Uppeldi og menntun - 01.01.2008, Qupperneq 33

33
áunninn. Um 5–6 ára aldur uppgötvi börn að fólk meinar ekki allt sem það segir bók-
staflega. Þau öðlist samt ekki tilfinningu fyrir íróníu fyrr en síðar og samsami sig lengi
vel þeim sem tvíræðnin beinist að fremur en þeim sem beitir slíkri kímni. Það valdi
því að þeim finnist hið tvíræða síður fyndið, og í raun sé það ekki fyrr en um 8–9 ára
aldur sem þau uppgötvi að írónía geti verið fyndin. Huck, Hepler og Hickman (1987)
fjalla einnig um þróun skopskynsins samhliða þroska barna og undirstrika mikilvægi
þess að börn fái tækifæri til að hlæja að efni sem hæfir aldri þeirra og þroska. Þannig
þurfi börn að hafa kynnst fyndnum dýrasögum 5–6 ára gömul til að geta þróað með
sér hæfileika til að skilja kímni í bókmenntum þegar í grunnskóla er komið. Ef þau
hafa ekki kynnst slíku efni 7–8 ára gömul þurfi að byrja á að kynna þeim það áður en
lengra er haldið með lestrar- og bókmenntakennslu (Huck o.fl., 1987).
Kímni barna tekur miklum breytingum á þeim tíma sem þau taka út kynþroska,
eða um það leyti sem þau fara að ráða við afstæða hugsun. Þroski kímnigáfunnar
helst í hendur við sálfélagslegan þroska og siðferðisþroska og færa má fyrir því rök
að afar mikilvægt sé að kímnigáfan þroskist samhliða öðrum sviðum á þessum árum.
Samkvæmt Erik Erikson (1994 [1968]) er helsta verkefni unglingsáranna sjálfsmynd-
arsköpun sem mikilvægt er að takist vel. Mistakist þetta verkefni er hætt við að ein-
staklingurinn glími við sundrað sjálf eða hlutverkarugling. Þessari sjálfsmyndarsköp-
un lýsir James Marcia (1966) sem fjórþættu ferli sem miðast við hvort unglingurinn
hafi ákveðið gildismat og hvort hann stundi sjálfskönnun. Þetta ferli er ekki alltaf sárs-
aukalaust, sérstaklega ef um er að ræða sjálfsmyndarrugling eða gerjun í sjálfsmynd
(Sigurlína Davíðsdóttir, 2001). Kímni getur verið mikilvægur þáttur í þessu viðkvæma
ferli; hún krefst vitsmunalegrar áreynslu því skilningur á kímni byggist á þekkingu
unglingsins á sjálfum sér og umhverfinu. Skilningur á kímni, sem snýst um frávik frá
heilbrigðri skynsemi, veltur til dæmis á sjálfsmynd og sjálfstrausti, samhliða þekk-
ingu og reynslu.
Kenningar um siðferðisþroska renna að sama skapi stoðum undir mikilvægi þess
að börn og unglingar fái tækifæri til að þroska kímnigáfuna. Lawrence Kohlberg (1981)
telur að skoða megi gjörðir hvers einstaklings í ljósi stigskiptingar siðferðisþroskans.
Kohlberg miðar við viðhorf barna til reglna í skrifum sínum, en unglingsárin einkenn-
ast meðal annars af því að börn uppgötva að reglur eru ekki endilega algildar heldur
samkomulagsatriði. Kímni sem byggist á misræmi hvetur einmitt börn og unglinga til
að gagnrýna, ígrunda og endurmeta reglur.
Séu niðurstöður Gentile og McMillan um smekk unglinga fyrir kímni skoðaðar
með hliðsjón af kenningum Erikson, Marcia og Kohlbergs má fullyrða að hið dæmi-
gerða grín unglingsáranna – kaldhæðið endurmatið á samfélaginu, grínið sem ungl-
ingurinn gerir að sjálfum sér og foreldrum sínum – sé mikilvæg varða á leið hans til
sjálfstæðis.
Kenningar um flokkun kímni
Kímni byggist á misræmi af einhverju tagi, eitthvað er á skjön við reglur eða venjur.
Allt sem er í ósamræmi við reglur hefur í raun möguleika á að vera fyndið. Reglurnar
þurfa ekki að vera flóknar eða festar í lög til að talað sé um brot á reglum í rannsókn-
BRyNhILDUR ÞÓRARINSDÓTTIR