Uppeldi og menntun - 01.01.2008, Qupperneq 36

36
flókinna tungumálaleikja. Þetta er ekki einungis einkenni á íslenskum markaði, held-
ur alls staðar í kringum okkur. Maria Lypp (1995) skýrir fjölbreytni fyndinna bóka
með því að ekki sé lengur að finna „almenna hláturmenningu“ eins og á sextándu og
nítjándu öld. Engin ein gerð kímni sé því ríkjandi í barnabókum. Lypp vekur athygli á
að grín í barnabókum sé ekki tekið eins alvarlega og fyrr á öldum. Ástæðuna segir hún
þá að erfiðara sé að snúa hlutum á haus í nútímanum þar sem kennsla sé orðin afar
frjálsleg og yfirvöld ekki lengur ógnandi (Lypp, 1995). við þetta má bæta að barna-
bækur sem byggjast á kímni virka oft barnalegar, ef svo má segja, og hafa jafnvel verið
úthrópaðar af velmeinandi uppalendum. Stundum á slík gagnrýni rétt á sér en oftar
hefur þó gleymst að rýna undir yfirborðið. Silja Aðalsteinsdóttir (1999) bendir á að
mikilvægt sé að víkka aðferðafræði við lestur og greiningu barnabóka og nálgast þær
á annan hátt en skáldverk handa fullorðnum. Hún telur að barnabækur sem í raun séu
verulega magnaðar geti virst ósköp einfaldar þegar þær eru greindar með hefðbundn-
um bókmenntalegum aðferðum. Því þurfi að spyrja annarra spurninga til að afhjúpa
galdurinn sem þær geyma (Silja Aðalsteinsdóttir, 1999). Boel Westin er á sama máli og
telur „einfaldar“ barnabækur geta geymt ríkulega túlkunarmöguleika. Þær hafi hins
vegar löngum verið útilokaðar frá heimi bókmenntarannsóknanna (Westin, 1997).
Þannig eru barnabækur sem einkennast af ærslum eða kímni ekki alltaf greindar
á eigin forsendum heldur afskrifaðar sem grunnar og einfaldar. vitleysan getur þó
einmitt verið viturleg og haft margþættari tilgang en skemmtunina eina (Brynhildur
Þórarinsdóttir, 2002). Cart (1995) bendir á að viðhorf fólks til fyndinna barnabóka hafi
minna með innihaldið að gera en fordóma í garð kímni. Það kunni allir að meta kímni
en þrátt fyrir það líti menn iðulega niður á hana. Maria Lypp (1995) ræðir einnig þessa
fordóma og telur vandamálið meðal annars felast í því að í nýlegum rannsóknum á
barnabókum sé kímni þeirra talin takmarkast við „barnalega“ kímni. Þar með séu þær
systur satíra, íronía og paródía afskrifaðar á þeim forsendum að þetta séu of flóknar
frásagnaraðferðir fyrir barnshugann. Lypp bendir á að strax á fyrsta skeiði barnabóka
hafi bæði satíra og írónía fengið rúm í sögum handa börnum, eins og dýrasögur 16.
aldar sýni.
Það er því engin ástæða til að útiloka að svokallaðar flóknari gerðir kímni finnist
í bókum handa börnum. Satíra og írónía eru í sjálfu sér ekki flókin form en kafa þarf
undir yfirborð textans til að koma auga á þau. Gott dæmi er verðlaunabókin Sagan af
undurfögru prinsessunni og hugrakka prinsinum hennar eftir Margréti Tryggvadóttur og
Halldór Baldursson (2006). Þetta er myndabók sem kynnt var fyrir börn á aldrinum
4 til 7 ára. Texti sögunnar er einfaldur og hugljúfur en samspilið við grallaralegar og
gróteskar myndirnar gerir söguna ákaflega íróníska og fyndna. Áhugavert er að velta
fyrir sér hvernig ólíkir aldurshópar gætu upplifað söguna. Myndir Halldórs eru ýktar
og höfða til þeirra sem kunna að meta „detta á rassinn“ kímni (slap-stick). Börn 11 ára
og yngri fylla þann flokk en kaldhæðni og írónía hugnast unglingum betur (Gentile
og McMillan, 1978; onofrey, 2006). yngri börn geta þó numið írónískan tóninn enda
vakna börn til vitundar um tvíræðni merkingar strax um 5–6 ára aldur (Dews o.fl.,
1996; Pexman o.fl., 2005). Enn yngri börnum þarf ef til vill að benda á misræmi mynda
og texta. Slík aðstoð við að túlka sögu er mikilvægur þáttur í bókmenntauppeldi og
dregur engan veginn úr upplifun barnanna.
KÍMNIGÁFUÐ BÖRN