Uppeldi og menntun - 01.01.2008, Qupperneq 41

41
strák sem þráir að eignast hund. Efnið er sígilt og hefur áður notið vinsælda í sögum
eins og Emil og Skundi (Guðmundur Ólafsson, 1986). Hér er frásögnin þó fjörlegri og
raunsæið ekki eins ríkjandi; blaðrandi tuskuapi og talandi sokkar af öllu tagi koma til
dæmis við sögu. Bókin býður upp á mörg skemmtileg umræðuefni fyrir börn á þess-
um aldri, sífelldar hrakfarir bróður söguhetjunnar leiða til dæmis í ljós að hann stund-
ar íþróttir gegn vilja sínum. Atburðarásin getur kynt undir sjálfsstyrkjandi umræður
um hvenær rétt sé að segja nei og hvernig hægt sé að koma skoðunum sínum og vilja
á framfæri.
Kímnin er aldrei langt undan í bókum Guðrúnar Helgadóttur sem flestar henta
þessum aldurshópi. Reglurnar sem söguhetjur Guðrúnar brjóta eru einatt ranglátar
reglur fullorðinsheimsins, reglur sem mismuna fólki, eru óréttlátar fyrir börn eða af-
hjúpa fullorðna fólkið á einhvern hátt. Afleiðingarnar eru þær að lesendur hlæja með
börnunum en að hinum fullorðnu. Guðrún gerir stólpagrín að fullorðnu fólki í bókum
sínum, ekki síst þeim sem taka sjálfa sig of alvarlega (og sérstaklega stjórnmálamönn-
um). Það er svo miklu skemmtilegra að vera barn en fullorðinn í bókunum hennar,
eins og söguhetja bókarinnar Ekkert að þakka kemst að raun um: „finnst fullorðnu fólki
meira gaman að tala um eitthvað leiðinlegt en skemmtilegt?…Ég meina, alltaf þegar
fullorðið fólk er að tala saman er það oft af því að einhver er veikur eða dáinn eða lenti
í slysi og svoleiðis,“ sagði ég. „voða sjaldan af því að einhver er rosalega glaður eða
heppinn.“ (Guðrún Helgadóttir, 1995, bls. 58).
Í flestum bókum Guðrúnar er að finna kímni sem bæði höfðar til barna og fullorð-
inna en gjarnan á misjafnan hátt. Guðrún er meistari í því sem kallað er tvíþætt ávarp í
barnabókum, en það merkir að textinn höfðar bæði til barna og fullorðinna, sem skilja
söguna ólíkum skilningi (Dagný Kristjánsdóttir, 2005). Bók Guðrúnar, Páll Vilhjálms-
son frá 1977, sker sig að vissu leyti úr ritsafni hennar því þar er fyrst og fremst unnið
með orðaleiki, gátur og brandara þar sem brotið er gegn hefðum í notkun tungumáls-
ins, eða 6. flokk misræmiskímni (sjá Klein, 2003). Skilningur á bröndurunum byggist
á góðri máltilfinningu ekki síður en þekkingu á ýmsum hliðum samfélagsins. Kímni
eins og henni er beitt í bókinni um Palla hefur því örvandi áhrif á málþroska les-
enda sem þurfa að vera komnir á fjórða stig kímniþroskans eins og Bergen (2003) og
McGhee (1979) lýsa honum. Bókin ætti því að höfða vel til barna frá um sjö ára aldri,
en hins vegar er rétt að minna á að skilningur á kímni er bundinn þekkingu barna og
reynslu. Þegar Palli kom fyrst út 1977 hafði hann slegið í gegn í Stundinni okkar í sjón-
varpinu. Börn nú til dags hafa hvorki heyrt til hans né séð áður.
Ekki er hægt að fjalla um orðaleiki og bækur sem efla orðskilning og örva mál-
þroska án þess að nefna barnaljóðabækur Þórarins Eldjárns en þær vinsælustu, Óð-
fluga (1991), Heimskringla (1992) og Halastjarna (1997), voru gefnar út saman í ljóða-
safninu Óðhalaringla (2004). Ljóð Þórarins byggjast á fyndinni og frumlegri orðnotkun
þar sem brotið er gegn öllum mögulegum reglum, t.d. málfræðinnar, samfélagsins og
dýraríkisins. Þau eru jafnframt gott dæmi um hversu mikilvægt er að hafa góða þekk-
ingu á tungumáli og umhverfi til að vera fyndinn.
BRyNhILDUR ÞÓRARINSDÓTTIR