19. júní - 19.06.1978, Síða 37

Ovígð sambúð
karls og konu
Hér verður aðeins drepið á fá-
ein atriði, er miklu varða um
réttarstöðu karls og konu, sem
búa saman í óvígðri sambúð.
Heildarlög, er kveði á um réttindi
og skyldur sambúðarfólks, eru
ekki til staðar. Um réttaráhrif
slíkrar sambúðar eru eingöngu
örfá dreifð lagaákvæði svo og
dómsúrlausnir.
Óvígð sambúð þarf engan veg-
inn að vera frábrugðin sambúð
hjóna að því er snertir tilfinn-
ingatengsl, gagnkvæman trúnað
og efnahagslega samstöðu inn og
út á við.
I samskiptum sambúðarfólks
innbyrðis geta að sjálfsögðu risið
margvísleg torleyst vandamál,
einkum þó við slit samvista. Oft
stendur sambúðin árum og jafn-
vel áratugum saman og allflestar
eignir fjölskyldunnar orðið til á
sambúðartímanum fyrir sameig-
inlegt átak beggja aðilja. Við at-
hugun á dómum, sem gengið
hafa um réttarágreining sam-
búðarfólks, snúast deilumálin
nær undantekningarlaust um
fjárskipti þess við sambúðarslit.
Við þau skipti hefur ekki verið
talið unnt að beita reglum um
búskipti milli hjóna við skilnað.
Algengast er, að karlinn aflar
teknanna og flest allar eignir séu
skráðar á hans nafn, og við skipt-
in heldur hann eignunum, en
konan fær enga hlutdeild í þeim.
Það er ekki ósjaldan, að kona í
slíkri sambúð, sem gætt hefur bús
og barna og ekki verið í tekjuöfl-
unaraðstöðu, en óbeint stuðlað að
eignarmynduninni, hefur átt
þann kost einan við slit sambúðar
að hverfa slypp og snauð af
heimilinu. Rétt til lífeyris-
greiðslna úr hendi karlsins á hún
ekki, þar sem um gagnkvæma
framfærsluskyldu sambúðarfólks
er ekki að ræða.
Til að draga úr mesta misrétt-
inu, sem oft skapast við ofan-
greindar aðstæður, hefur réttar-
framkvæmdin verið sú að dæma
konunni hæfilega þóknun fyrir
störf hennar í þágu heimilisins,
þ.e. ráðskonulaun. Tildæmd
þóknun hefur yfirleitt verið
hverfandi lítil miðað við helm-
ingaskipti eigna búsins. f hinum
s.k. ráðskonukaupsmálum kemur
almennt fram, að enginn vinnu-
samningur hefur tekizt með
aðiljum. Verður eigi annað séð en
að byggt sé á þeirri forsendu, að
litið sé á konuna sem hjú hjá
karlinum, húsbónda sínum, en
samkvæmt hjúalögunum er hús-
bónda skylt að greiða hjúi sínu
laun, jafnvel þótt enginn vinnu-
samningur liggi fyrir á milli
þeirra.
í óvígðri sambúð skapast engin
erfðatengsl milli sambúðarfólks,
og því nýtur langlífari sambúð-
araðiljinn ekki erfðaréttar eftir
hinn skammlífari. Sambúðarfólki
stendur að sjálfsögðu sú leið opin
að gera gagnkvæma erfðaskrá, en
óheimilt er arfleiðanda að ráð-
stafa meir en A hluta eigna sinna
með erfðaskrá, þegar skylduerf-
ingjum er til að dreifa. Hafi
gagnkvæm erfðaskrá verið gerð
og hinn látni ekki átt neina
skylduerfingja, ætti langlífari
sambúðaraðiljinn að vera eins vel
settur og hefði hann verið í hjú-
skap.
Börn foreldra í óvígðri sambúð
eru talin óskilgetin. En þar sem
þau búa á sameiginlegu heimili
beggja foreldra eru foreldraráðin
í reynd einnig í höndum föður.
Að þessu leyti er staða þeirra að
engu frábrugðin stöðu skilget-
Signý Sen.
Lokaritgerð SIGNÝJAR SEN til
kandídatsprófs í lögfræði vorið
1976 fjallaði um réttarstöðu karls
og konu sem búa saman í óvígðri
sambúð.
inna barna. Komi til sambúðar-
slita hefur faðirinn hins vegar
enga lagaheimild til að krefjast
forræðis barns, þar sem foreldra-
vald óskilgetinna barna er al-
mennt á hendi móður einnar.
Eins og fram kemur að ofan eru
aðeins örfá dreifð ákvæði, er
kveða á um réttarstöðu sambúð-
arfólks. Veigamesta þeirra er
ákvæði í lögum um almanna-
tryggingar. Fullnægi sambúðar-
fólk skilyrðum laganna, á það
sama rétt og hjón til allra bóta
almannatrygginga. Skilyrðin eru
þau, að karlinn og konan hafi átt
saman barn, eða konan sé þung-
uð af völdum sambýlismanns
síns, eða sambúðin hafi staðið
samfleytt í a.m.k. tvö ár.
Sú er skoðun mín, að karl og
kona, sem kjósa að semja sig
undan hjúskaparlöggjöfinni og
taka upp óvígða sambúð, ættu að
vera betur en dæmin sýna á
varðbergi um rétt sinn og stöðu.
Samkomulag t.d. um tiltekin
fjárskipti, komi til sambúðarslita,
ætti ekki að skoðast sem van-
traustsyfirlýsing, heldur öllu
fremur varnagli til að draga úr
öryggisleysi og styrkja, a.m.k. að
þessu leyti, hina óvígðu sambúð.
Signý Sen, lögfræðingur.
35