19. júní - 19.06.2000, Qupperneq 45

Ég hefði viljað ekki sjá
Rithöfundurinn, fræðikonan
og feministinn Héléne Cixous
var hér á landi dagana 9. til
12. júní í boði Háskóla Islands
og hélt almennan fyrirlestur
auk málstofu fyrir áhuga-
sama. Irma Erlingsdóttir
þýddi textabrot úr *Algeirs-
hviðu Cixous um æskuslóðirn-
ar í Alsír.
Cixous er fjölhæfur rithöfundur
en hún hefur gefið út yfir 40
bækur, skáldsögur, leikrit og
fræðirit. Hún er einkum þekkt
fyrir skáldskap í heimalandi sínu
en víða annars staðar fyrir fem-
inískar fræðigreinar sem hún
skrifaði einkum á sjöunda ára-
tugnum. Margir íslenskir feminist-
ar þekkja greinarnar „Hlátur
Medúsunnar" („Le Rire de la
Méduse") og „Útleiðir" („Sort-
ies") frá þeim tíma en í þessum
textum sýnir Cixous hvernig
konur og karlar eru hneppt !
aldagamalt kerfi andstæðra
tvennda. Markmið greinanna er
að benda á útleiðir: „Ef til er
staður sem er hvorki efnahags-
lega né pólitískt skuldbundínn
öllum viðbjóðnum og málamiðl-
ununum og sem er ekki skylt að
líkja eftir kerfmu [...] þá eru það
skrif. Ef einhver staður getur
komist undan hinni djöfullegu
endurtekningu, þá liggur hann í
þessa áttina, þar sem það skrifar
sig sjálft, þar sem það uppgötvar
og skapar nýja heima" (Sorties).
Héléne Cixous fæddist árið
I937 í Oran ÍAIsír. Móðir henn-
ar er af þýskum gyðingaættum
en hún flúði Þýskaland undan
ógnum nasismans árið I933.
Föðurfjölskylda Héléne Cixous
voru gyðingar sem höfðu sest að
á Spáni og flúið undan ofsóknum
til Marokkó. Langamma hennar
og langafi fluttust síðan til Oran.
Cixous ólst upp í fjölþjóðlegu og
fjöltyngdu umhverfi og það,
ásamt pólitísku umróti í Alsír,
hefur haft afgerandi áhrif á skrif
hennar og hugsun. Hún yfirgaf
Alsír átján ára gömul árið 1955
og hefur aldrei snúið þangað
aftur. Hún flutti til Frakklands og
hefur lengst af búið í París. Cix-
ous segist hafa valið sér ímyndað
þjóðerni tungumáls og bók-
mennta.
Textabrotin sem hér birtast
eru úr greininni „Algeirshviðan
mín" („Mon Algériance"), fyrsta
texta Cixous sem fjallar um
tengsl hennar við Alsír Fyrir
nokkrum árum þegar borgara-
stríðið í Alsír var í algleymingi
hitti Héléne Cixous algeirskar
flóttakonur í París en samfundur
þessi varð síðan kveikjan að
þessum texta. Frá því að frásögn-
in birtist fyrir þremur árum hefur
Cixous skrifað þrjár bækur sem
sækja í sama brunn. „Algeirs-
hviða" geymir þannig vísi að
hugstæðu umfjöllunarefni und-
anfarinna ára. Og eins og text-
arnir sem hún las hér á Islandi
báru með sér er þessum kafla í
höfundarverki hennar enn ólok-
ið.
Algeirshviðan mín
Hugsun mín fæddist með þeirri
hugsun að ég hefði getað fæðst
annars staðarj í einhverju þeirra
tuttugu landa þar sem lifandi
brot móðurfjölskyldu minnar
lentu eftir að hafa splundrast á
vígvelli nasismans. Með hug-
myndinni um hendinguna, tilvilj-
unina, fallið. [...]
Vegabréf
Það fer um mig í hvert sinn sem
ég horfi á það; eins og ég óttist
að upp um mig komist því það
er og hefur alltaf verið falsað.
Lygi, fals, ólögleg notkun, gegn og
með samþykki mínu.
Sögnin að vera hefur alltaf
valdið mér óþægindum. Hvað
eruð þér? Eruð þér franskar?
Hver er ég? Og mér er gert að
svara með einu orði eða með
því að krossa í reit. [...]
Þversögn vegabréfsins
Annars vegar; er fullyrðingin „ég
er frönsk" lygi eða uppspuni. Að
segja ,,ég er ekki frönsk" er hins
vegar brot á almennum kurteis-
isvenjum. Og vanþakklæti fyrir
gestrisnina sem mér hefur verið
sýnd. Sú gestrisni hefur verið
gloppótt og ótrygg af hálfu ríkis
og þjóðar en gestrisni tungu-
málsins hefur verið ómæld.
A milli persónuskilríkja og per-
sónulegrar reynslu ríkir ekkert
samræmi.
Saga mín er föst á milli tveggja
mótsagnakenndra minningar-
brota: Annars vegar er minningin
um þýsku fjölskylduna mína sem
bjó í Strasbourg í byrjun 20. aldar
og fékk franskt ríkisfang þegar
Frakkar báru sigur úr býtum árið
19 18. Sú staðreynd hindraði
hana þó ekki í því að flytjast bú-
ferlum „heim" til Þýskalands við
fyrsta tækifæri. Ríkisfangið franska
varð svo móður minni og ömmu
til lífs þegar dauðinn varð hús-
bóndi í Þýskalandi, eins og Celan
komst að orði um ástandið.
Hins vegar stendur eftir minn-
ingin um þetta sama Frakkland
(ef það þá er það sama og varð
ömmu til bjargar á elleftu stundu
I938) sem gerði okkur útlæg
árið I940 og svipti okkur borg-
araréttindum; mér var meinað
um skólagöngu og föður mínum
bannað að stunda læknastörf en
rétt áður hafði hann starfað sem
læknir franska hersins á túnísku
vígstöðvunum.
Hvorki Frakkland, né Þýska-
land, né Alsír: Engin eftirsjá. Þetta
er í sjálfu sér lán. Frelsi, óþægilegt,
óbærilegt frelsi, frelsi sem neyðir
mann til að sleppa sérj hefja sig
upp, slá vængjunum. Að vefa
fljúgandi teppi. [...]
Héléne Cixous.
Stríð
Norður-Afríka var hrjóstrugt og
ilmandi leikhús, salt, jasmín, ang-
andi appelsínutré, þar sem leikin
voru hrottaleg leikrit. Sviðs-
myndin var alltaf stríð, það var
einungis skipt um stríðsmynd, og
regnboginn yfir bleikum og brún-
um hæðunum var blár-hvítur-
rauður.
Við vorum leikendur í grimm-
úðugum þáttum Algeirskviðu;
við fæðingu var okkur varpað
inn í gróflega skilgreindar her-
búðir sem demón Nýlenduveldis-
ins hafði mótað. Sagt var: „Arab-
arnir"; „Frakkarnir". Nauðug
vorum við gerð að leiksoppum
falskrar sjálfsmyndar Skopstældar
herbúðir. Leikgrímurnar þylja
goðsagnabundnar klisjurnar sem
undirspil við harðvítugar and-
stæður líkt og trumbusláttur í
orustum.
Kór Frakkanna hrópaði einni
röddu að Arabar væru skítugir,
latir og þjófóttir ►
45