Faxi - 01.04.2006, Blaðsíða 44

M|n Mikj'llj fiöldi fróðleara erinda hefur verið flutt á fundum _
Jimjisýlupffsmsfífl^eflávík.í-aeanum tíðina. Meðál þeirra merkari
mSfíiér'ehÍna^n.diieríncJi um larðfræði Reykjanesskagans,
'senmEqjjr£/gufrðsse^ k&fnEwtítKeflávíkf^fluiti^á0S^stá_rfsári klúbbsins
BW6ÉÚfcwir5r--i^>.”‘' ~~ •^CIJéfciru'áffr: Rðsiiiktir Ó'ltifsSfJii
)
Er eitthvað að sjá á
Reykj anesskaganum ?
„Seltjarnarnesið er lítið og lágt - lifa þarfáir og hugsa smátt”
Þcssi Iandslags og mannlífslýsing meistara I»órbcrgs á einu af innncsjunum á einnig við
útncsin í hugum þorra landsmanna og mörgum scm á skaganum búa finnst lítt til um nátt-
úru hans. Hér rísa vissulega ekki há fjöll þverbrött úr Ægisfaðmi, hér finnast ekki djúpir
dalir og ekki liöast hér ár, bakkafullar af laxfiski, um grænar grundir. En skaginn okkar býr yfir
ööruin töfrum sem allt of margir hafa látið fram hjá sér fara en eru þó að vcrða fleirum og ficirum
Ijósari.
I þessum greinarstúfi ætla ég að benda á örfáar perlur sem hægt er að nálgast án mikillar fyr-
irhafnar í þeirri von að einhverjir Suðurnesjamenn geri sér grein fyrir að innan seilingar eigi
þeir náttúru sem er einstök i sinni röð. Um seinni línuna í tilvitnuninni ræði ég ekki að sinni.
En hvað er það sem gerir Keykjanesið svona sérstætt? Hví hafa jafnt erlendir sem innlcndir
náttúrufræðingar skrifað aragrúa lærðra greina uin náttúru þessa útskaga? Jú hér hagar svo
til að rannsaka má úthafshrygg á þurru landi sem óneitanlega er miklu þægilegra en á nokkur
hundruð eöa þúsund faðma dýpi.
Flekakenningin
Til að skýra þetta nánar skulum við aðeins iíta
á fiekakenninguna sem er undirstaða nútíma
jarðfræði. Kenningin gerir ráð fyrir að yfirborð
jarðar skiptist upp í 7 - 8 stóra fleka og mun
fleiri smærri. Flekarnir eru úr svonefndu berg-
hveli eða stinnhvolfi sem gert er úr úthafs- eða
meginlandsskorpu svo og efsta hluta möttuls-
ins. Meginlandsskorpan er allt að 70 km þykk
og aðallega gerð úr súrum bergtegundum en
úthafsplatan er basísk og ekki nema 5-10 km að
þykkt. Stóru flekamireru úrbáðum skorpugerð-
unum nema Kyrrahafsflekinn sem eingöngu er
úr úthafsskorpu. Berghvelið sem er um 20 km
þykkt undir úthöfunum og frá 100-150 km þykkt
undir meginlöndunum, eftir hæð landsins, hvílir
á deighvelinu sem nær niður á um 350 km dýpi.
Eins og nafn hvelsins ber með sér er efni þess
seigfljótandi enda nálægt bræðslumarki sínu.
Neðan við deighvelið tekur við stinnara efni
miðmöttulsins. Talið er að mikil varmamyndun
vegna klofnunar geislavirkra efna í möttlinum
komi á stað uppstreymi efnis eða svo nefndum
möttulstrókum.
Strókarnir koma af stað láréttri efnisfærslu út
eftir deighvelinu og berghvelið berst rneð líkt
og ísjakar á straumvatni. Smátt og smátt kóln-
ar efnið aftur, sekkur og myndar þannig hring-
rás eða iðustraum. Ylir möttulstróknum kemur
fram hryggur og út frá honum færast flekarnir til
beggja handa á svonefndum flekaskilum. Flek-
arnir mætast þar sem efnið sígur aftur niður í
möttulinn og nefnist það flekamót. A mótum og
skilum fleka á nær öll jarðvirkni sér stað. A plöt-
umótum eru átökin miklu meiri en á plötuskilum.
44 FAXI