Frjáls verslun - 01.04.2001, Qupperneq 6

RITSTJÓRNARGREIN
Þú eða nágranni þinn?
Umræðuefnið var alvarlegs eðlis, en engu að síður
braust fram bros hjá mörgum lesendum þegar
breska tímaritið Spectator velti því fyrir sér í for-
ystugrein fyrir um níu árum hvaða orð ætti eigin-
lega best við þegar sagt væri frá niðursveiflu í efna-
hagsmálum. „Samdráttur, kreppa eða hrun: Hvert
þessara orða á eiginlega best við?“ sagði í greininni
og bætt var við: „Öll hafa þau verið notuð á víxl á
síðustu vikum þegar harðnað hefur verulega á
dalnum í efnahagsmálum. En hvað merkja þau í raun? I augum
kaffihúsaspekinga er munurinn einfaldur: Samdráttur er það
þegar nágranni þinn verður atvinnulaus; kreppa þegar þú
sjálfur missir vinnuna.“ Svo mörg voru þau orð. Þau koma
ósjálfrátt í hugann núna þegar krepputal færist í vöxt í kjölfar
þess að gengi krónunnar hefur hrapað undanfarna mánuði og
tugþúsundir Islendinga hafa gengið í gegnum sína fyrstu hluta-
bréfakreppu á íslenskum hlutabréfamarkaði. Það hefur dregið
ský fyrir sólu en það er engan veginn svartnætti framundan. At-
vinnuleysi hefur ekki hreiðrað um sig í viðskiptalífinu og það er
kjarkur og kraftur í fólki og fyrirtækjum. Utlit er fyrir að svo
verði áfram þar sem spáð er um 2% hagvexti á næstu árum. Það
er minni hagvöxtur en undanfarin ár en stefna linunnar er samt
enn upp. Það fer þó ekki á milli mála að spennan á vinnumark-
aði er að sjatna. Hún mátti raunar við því, hún er eitt þeirra afla
sem vakið hafa upp verðbólgudrauginn.
Ohóflegt krepputal En það eru fleiri angar á hinu svonefnda
krepputali. Að undanförnu hafa sést skemmtilegar ábendingar
um það hvernig sérfræðingar á fjármálamarkaði skuli tjá sig
um efnahagsmál - og hamrað á mikilvægi þess að sýna raunsæi
og ábyrgð og mála ekki skrattann upp á vegg að óþörfu, tala af
skynsemi en um leið á tónum bjartsýninnar, annað dragi úr
væntingum og tiltrú fólks og magni fyrir vikið vandann. Góður
maður komst raunar vel að orði þegar hann í kaldhæðni nefndi
þennan boðskap „skynsemi með ábyrgð“. Eflaust er margt til í
þvi að óhóflegt og óþarft krepputal dragi kjark úr fólki og að
bjartsýni sé einu sinni það sem drífur fólk áfram. En það má
heldur ekki ofmeta áhrif af upphrópunum stjórn-
málamanna og svonefndra sérfræðinga um að allt
sé annað hvort að fara til íjandans eða allt sé í
himnalagi. Almenningur horfir svolítið í gegnum
slikt. Hann bregður fyrir sig eigin mælistikum,
raunar tvenns konar stikum, þegar hann metur
stöðuna í efnahagsmálum. Önnur stikan mælir til-
finningar og væntingar en hin stikan mælir raun-
verulega reynslu á degi hveijum. Sálræna mæli-
stikan mótast eflaust af fréttum ijölmiðla af viðskiptalifinu, stöð-
unni á verðbréfamarkaðnum - sem og upphrópunum stjórn-
málamanna og annarra.
Mælistika raunveruleikans Mælistika raunveruleikans
markast hins vegar af buddunni; hvort t.d. utanlandsferðin,
brauðið og bensínið hafi hækkað í verði, eða þá hvort greiðslu-
byrði lána hafi þyngst. Sáfræna mælistikan spinnur frekar upp
áhyggjur eða gleði af því sem kann að henda eftir nokkra mán-
uði - til langs tíma litið. Verst verður lesningin af þessari stiku
taki hún að mæla stöðugan ótta við að missa vinnuna. Þótt til-
finningar fólks til hlutabréfakaupa séu blendnar um þessar
mundir óttast almenningur sem betur fer ekki atvinnuleysi -
ekki enn sem komið er. Innst inni trúir hann enn á sterkt at-
vinnulif hvað sem upphrópunum manna um afleiðingar 26%
gengishraps eða 230 milljarða viðskiptahalla liður - og það þrátt
fyrir að hann taki sjálfur þátt í þessu krepputali annað slagið í
kunningjahópnum. Hann skilur líka mælistiku raunveru-
leikans, budduna, betur. Eins og hvort bensínlítrinn hafi hækk-
að um 10 krónur eða utanlandsferðin um 10 þúsund krónur,
það eru stærðir sem hann kann á. Fyrst og fremst skynjar hann
þó hvort launin komi reglulega inn á hefdð hans um hver mán-
aðamót. Fyrr er ekki komin kreppa hjá honum, hvað sem hver
segir. Eða, eins og Spectator sagði fyrir níu árum: „Samdráttur,
kreppa eða hrun: Hvert þessara orða á eiginlega best við? Sam-
dráttur er það þegar nágranni þinn verður atvinnulaus; kreppa
þegar þú sjálfur missir vinnuna."
Jón G. Hauksson
jpr 1.7 M f f J _} _ rrm
^i u ILli
Stofiiuð 1939
Sérrit um viðskiþta-, efnahags- og atvinnumál - 62. ár
Sjöfn Guðrún Helga Geir Ólajsson Hallgrímur
Sigurgeirsdóttir Sigurðardóttir Ijósmyndari Egilsson
auglýsingastjóri blaðamaður útlitsteiknari
RTTSTJÓRI OG ÁHYRGÐAR.MAÐUR: Jón G. Hauksson
AUGLÝSINGASTJÓRI: Sjöfn Sigurgeirsdóttir
ÁSKRIFEARVERÐ: kr 3.310.- íyrir 1.-5. tbl. - 2.979- ef greitt er með kreditkorti.
LAUSASÖLUVERÐ: 699 kr.
BLAÐAMAÐUR; Guðrún Helga Sigurðardóttir
UÓSMYNDARI: Geir Ólafsson
UMBROT: Hallgrímur Egilsson
ÚTGEFANDI: Heimurhf.
RTTSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG AFGREIÐSIA:
DREIFING: Heimur hf„ sími 512 7575
FILMUVTNNA, PRENTUN OG BÓKBAND: Prentsmiðjan Grafík hf.
LITGREININGAR: Heimur hf. - Öll réttindi áskilin varðandi efni og myndir
ISSN 1017-3544
Borgartúni 23,105 Reykjavík, sími: 512 7575, fax: 561 8646, netfang: fv@talnakonnun.is
6