Frjáls verslun - 01.04.2001, Síða 21

EFNAHAGSMÁL GENGI KRÓNUNNAR
ára. Hins vegar má halda því fram að grunnurinn að góðærinu hafi
m.a. verið lagður fyrir um sjö árum með því að lækka skattpró-
sentuna á hagnað fyrirtækja og leggja umdeilt aðstöðugjald niður.
Lægri skattprósenta leiðir þannig til aukinna umsviia og aukinnar
skattabyrði í krónum talið. Núna eru komnar fram hugmyndir um
að lækka skatta á hagnað fyrirtækja úr 30% niður í 15% til að blása
nýju lífi í innlent atvinnulíf og laða að erlent ijármagn.
Henda krónunni - taka upp evru? Margir telja hins vegar að
henda þurfi krónunni og taka upp evru til að koma á meiri stöð-
ugleika á Islandi og „bæta rekstarumhverfið" þannig að vandi út-
flutningsfyrirtækja verði ekki áfram leystur bara með því að
krukka í krónuna. Astæða þess að fleiri nefiia evru en bandaríkja-
dal varðandi nýjan gjaldmiðil hérlendis er sú að tveir þriðju alls
útflutnings okkar fer til ríkja Evrópusambandsins og svipað hlut-
fall innflutnings kemur frá þeim. Eðlilegra þykir því að líta til Evr-
ópu en vestur um haf. I fróðlegri grein, sem Gauti B. Eggertsson
hagfræðingur skrifaði í Fijálsa verslun fyrir rúmum tveimur
árum, nefndi hann helstu kosti þess og galla að taka upp evru
sem gjaldmiðil Islendinga.
Kostir OfJ gallar evru Að mati Gauta eru helstu kostirnir við að
taka upp evru þessir: Lægri viðskiptakostnaður vegna gjaldeyris-
viðskipta. Vaxtalækkun - til að vextir færðust nær því sem gerist
í Evrópu. Aukin erlend flárfesting - þar sem óvissa í gengismál-
um og óstöðugleiki hamla erlendri flárflárfestingu. Aukin sam-
keppni í ljósi auðveldari verðsamanburðar á milli landa. Aukinn
stöðugleiki á peningamarkaði til að verðbólga þróist í nánari takt
við það sem gerist innan Evrópu. Aukin viðskipti við útlönd ef
evran verður sameiginleg mynt í Evrópu. Helstu ókostir þess að
taka upp evru eru: Færri stjórntæki stjórnvalda til að hjálpa út-
flutningsatvinnuvegunum, m.a. vegna aflabrests og ytri skella, en
1. Viðskiptahalli hefur verið fimm ár í röð og uppsafnaður,
(halli þessa árs meðtalinn), nemur hann núna um 230
milljörðum.
2. Vextir eru 5 til 6 prósentustigum hærri á íslandi en í ná-
grannalöndunum. Það táknar mikið vantraust á krónuna og
kemur sömuleiðis fram sem mikill fjármagnskostnaður hjá
fyrirtækjum.
3. Fjárfestar flýja utan með hluta af fjármagni sínu og hafa á
örfáum árum komið sér upp yfir 186 milljarða króna auð-
legð í erlendum verðbréfum á meðan erlendir fjárfestar
fúlsa nánast við ísiandi og eiga aðeins um 7 milljarða í ís-
lenskum verðbréfum.
Gengisfall: Fé flyst frá almenningi til fyrirtækja Þegargengi krón-
unnar hrapar og því er gusað út í verðlagið, án þess að launþeg-
ar og samtök þeirra missi þolinmæðina og krefjist hærri launa,
flyst í raun fé frá almenningi til fyrirtækja. Lækkun gengis krón-
unnar rýrir kjör almennings vegna minni kaupmáttar flægri
raunlauna) en bætir hag útflutnings- og samkeppnisfyrirtækja.
Fyrirtækin í landinu standa - í heildina séð - betur á eftir, og al-
menningur óbeint, því að atvinna styrkist og fleiri eygja von um
vinnu. En nóta bene; á lægri raunlaunum. Þetta er hin almenna
formúla. Ljóst er að „víxlverkun kaupgjalds og verðlags“, orðalag
sem flestir Islendingar yfir þrítugt ólust upp við, hleypir öllu í bál
og brand og skrúfar upp óðaverðbólgu þannig að bæði fólk og
fyrirtæki eru verr sett á eftir. Almenningur ekki síst vegna þess
að skuldir heimila eru miklu meiri en áður og líka vegna þess að
hann er orðinn virkur hlutabréfaeigandi í fyrirtækjum landsins
og verðbólga dregur úr hagnaði þeirra og lækkar verð bréfanna.
Vissulega hljóta allir að spyrja sig hvort góður stjórnandi í fyrirtæki, sem er í miklum viðskiptum við útlönd,
geti ekki forðast gengistap með því að láta fjármálastjóra sinn einbeita sér að gerð framvirkra gjaldeyris-
samninga til „að tryggja" a.m.k. innkaupaverðið í stórinnkaupum.
hlutfall utanríkisviðskipta í íslenska hagkerfinu er um helmingur.
Minni möguleikar á að draga úr áhrifum hagsveiflna, en þjóðar-
framleiðsla Islendinga sveiflast mun meira en í flestum ríkjum
OECD. Mikill hreyfanleiki vinnuafls, en íslendingar bregðast
jafnan fljótt við versnandi atvinnuhorfum með því að flytja úr
landi og það minnkar aftur þörfina á lækkun raunlauna í kjölfar
ytri skella og dregur jafnframt úr kostnaði þess að fórna genginu
sem hagstjórnartæki. Mikill sveigjanleiki launa - en stjórnvöld
hafa getað beitt genginu til að lækka raunlaun þegar illa árar og
látið hagkerfið þannig starfa við fulla atvinnu.
íslenskt hagkerfi er óvenju opið íslenskt hagkerfi er óvenju opið
- með mikinn innflutning - miðað við mörg önnur lönd. Bandarík-
in eru t.d. mjög lokað hagkerfi, hlutfall utanríkisviðskipta þar er
lágt og innflutningur lltill. Gengishrap krónunnar hefur því miklu
meiri áhrif á íslandi en gengisfall bandaríkjadals í Bandaríkjun-
um. Þetta kemur fram í þvi að þegar gengi krónunnar hrapar
kemur um helmingur þess fram í verðhækkunum innanlands.
Gengishrap og verðhækkanir eru því samtvinnaðar. Þegar þær
vbdverkanir eru komnar af stað geta spekúlantar svo sem dund-
að sér við að spyija hvort komi á undan, eggið eða hænan. Hvort
gengi krónunnar falli vegna aukinnar verðbólgu eða hvort aukin
verðbólga leiði til gengisfalls.
Phillips-grafið: Samband atvinnuleysis og verðbólgu Stóra spurn-
ingin á vinnumarkaði hefur ætíð verið hvers vegna launþegar eigi
að sýna þolinmæði gagnvart verðhækkunum og „hleypa þeim
ekki út í launahækkanir" á meðan fyrirtæki verði bókstaflega „að
hleypa þeim út í verðlagið“, eins og það er jafnan orðað. Rökin eru
þau að betra sé fyrir fólk að hafa vinnu á lægri raunlaunum en að
búa við atvinnuleysi sem er óhjákvæmileg afleiðing launahækk-
ana sem fram eru knúnar vegna verðbólgu en ekki aukinnar ffarn-
leiðni. Samband atvinnuleysis og verðbólgu er raunar mikil stúdía
í hagfræðinni og þar hefúr svonefnt Phillips-graf verið notað til út-
skýringar. Phillips var Nýsjálendingur sem bjó í Bretlandi lengst
af starfsævi sinnar og lést árið 1975,64 ára að aldri. I upphafi sýndi
grafið sambandið á milli atvinnuleysis og vinnulauna, þannig setti
Phillips það fram, og skýrist þá af almennum markaðslögmálum
um framboð og eftirspurn vinnuafls, þ.e. hærri laun þýðir að færri
hafi vinnu. Síðan var grafinu breytt í sambandið á milli verðbólgu
og atvinnuleysi. Það sýnir að við ákveðið atvinnuleysisstig, Ld. 2
eða 4% (stundum nefnt náttúrulegt atvinnuleysi) stígur grafið lóð-
rétt, þ.e. aukin efdrspurn eftir vinnuafli hefði engin áhrif á at-
vinnustigið heldur aðeins verðbólgu. Á sama hátt er hægt að lesa
út úr Phillips-grafinu að litil verðbólga hafi fyrst og fremst áhrif til
aukinnar atvinnu þótt það útrými þvi ekki að fullu; alltaf verði ein-
hveijir í þjóðfélaginu sem séu án atvinnu.
21