Morgunblaðið - 06.09.2009, Page 22

22 Afmæli
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 2009
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
E
lsti Hafnfirðingurinn, Sig-
urveig Guðmundsdóttir
kennari, hefur ekki leyft
Elli kerlingu að ná á sér
góðu taki. Andinn er enn
brennandi þótt líkaminn hafi látið dá-
lítið undan síga og hún sé hætt að
ganga á fjöll og ferðast um heiminn
eins hún gerði mikið af. Og það er
stutt í brosið hjá Sigurveigu þegar
hún rifjar upp eitthvað skrítið og
skemmtilegt.
Hún er orðin sjónskert en ekki
blind og notfærir sér nú hljóðbækur
Blindrafélagsins. „Þetta heldur mér
við andlega, þess vegna hef ég beðið
fólk um að láta Blindrafélagið njóta
þess ef það vill gefa mér einhverja
gjöf,“ segir hún. „Og eitt vil ég taka
sérstaklega fram: það er einstaklega
gott að vera hér á Hrafnistu, starfs-
fólkið er svo frábært, ég er eins og
drottning í höll.“
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir skráði
á sínum tíma æviminningar Sig-
urveigar, Þegar sálin fer á kreik. En
hver er þessi kjarnakona sem gerðist
kaþólsk á unglingsárum, fór í píla-
grímsgöngu til Rómar, hefur alla sína
tíð barist fyrir réttindum kvenna og
skipti snarlega um flokk, gekk í
Kvennalistann, komin á áttræð-
isaldur?
Hún heitir fullu nafni Sigurveig
Kristín Sólveig Guðmundsdóttir og
er hundrað ára í dag. Aðspurð við-
urkennir hún fúslega að hafa verið
„félagsmálafrík“. En stjórnsöm?
„Nei, nei, en ég held hafi oft reynt að
vera eins konar smali eða forystu-
kind. Ég vil að fólk haldi hópinn þeg-
ar það vill gera eitthvað merkilegt.
Þetta er í eðlisfarinu, ég var strax
svona sem krakki. Þá kallaði ég á
hina til að fara í leiki.“
Vandræði og sviðnar skóbætur
Og Sigurveig hefur enn sterkar
skoðanir, hún studdi meðal annars
stækkun álversins í Straumsvík.
„Þetta er mikið vandamál. Auðvitað
viljum við ekki eyðileggja landið okk-
ar en við verðum nú einu sinni að lifa í
þessu landi og fólk þarf að hafa at-
vinnu,“ segir hún. Sigurveig verður
hugsi. „Allt líður þetta hjá, allt
streymir, líka þessi vandræði þjóð-
arinnar núna. Móðir mín var lausa-
leiksbarn, hún ólst upp í koti í Fljót-
unum þar sem ekki var neitt til að
éta. Húsmóðirin kom þá með skóbæt-
ur, þær hreinsuðu þetta eins vel og
þær gátu, sviðu yfir eldi og nöguðu.
Og svo erum við að kvarta!“
Sigurveig lauk gagnfræðanámi í
Flensborg og fullnaðarprófi frá
Kvennaskólanum. Árið 1933 lauk hún
svo kennaraprófi og var næstu átta
árin við kennslu í Landakotsskóla.
Hún eignaðist sjö börn með eig-
inmanni sínum, Sæmundi Jóhann-
essyni, sem var lengi sjómaður en
hann lést 1988. Þau bjuggu á Pat-
reksfirði á fimmta áratugnum en
fluttu síðan aftur suður. Árið 1958 hóf
Sigurveig að kenna á ný, nú við
Lækjarskóla í Hafnarfirði þar sem
þau hjón bjuggu í húsinu Gerði við
Lækinn.
„Sæmundur var mikill afbragðs-
maður. Hann var alþýðuflokksmaður
og við þess vegna ekki sammála í póli-
tík, ég var í Sjálfstæðisflokknum. Ég
er kaþólsk og Meulenberg biskup
svaraði, hálfnauðugur, þegar ég
spurði hvað ég ætti að kjósa: „Kjósið
þér Sjálfstæðisflokkinn, hann gerir
heilagri kirkju minnstan skaða.“
En Sæmundi var alveg sama hvar
ég var í pólitík eða trúmálum, hann
fór sinna ferða og ég minna. Hann
var eiginlega nútímamaður. Þegar ég
var úti í skóla að kenna í Lækjarskóla
hver átti þá að elda ofan börnin? Það
gerði hann og var mjög góður kokk-
ur. Honum fannst svo gaman að elda
að þegar ég var eitthvað að snuðra í
eldhúsinu ýtti hann mér bara frá! Ég
var mjög vel gift kona.“
Þrátt fyrir stóra fjölskyldu og störf
sem kennari fann hún tíma til að
vinna að félagsmálum fyrir Slysa-
varnafélagið og Kvenréttindafélagið
og var einnig virk í flokknum. En hún
hefur ávallt verið mikil kvenrétt-
indakona og þegar Kvennalistinn var
stofnaður upp úr 1980, gekk sjálf-
stæðiskonan Sigurveig til liðs við
hreyfinguna, eins og ekkert væri
sjálfsagðara.
„Mig munaði ekkert um það! En ég
hafði mjög gaman af því að vera í
Sjálfstæðisflokknum, var mjög hrifin
af Ólafi Thors. En líka af Einari Ol-
geirssyni, hvort ég var! Þetta voru
svo miklir eldhugar.“
Þegar erkihertoginn var drepinn
– En hvað man hún langt aftur?
„Ég man fyrst eftir mér svona
þriggja eða fjögurra ára gamalli, við
áttum heima þar sem hét á Steinum í
Hafnarfirði,“ segir Sigurveig. „Og
fyrsta heimsfréttin sem mig rámar í
er þegar Titanic fórst haustið 1912.
Einhvern veginn tengdi ég þetta við
myndabók heima, þar var mynd af
syndaflóðinu. Fólk var að drukkna á
þessari mynd og ég man að ég var
voðalega hrædd við þetta.
Ég man eftir því að árið 1914 kem-
ur faðir minn, Guðmundur Hjaltason,
gangandi frá Reykjavík og áður en
hann er kominn alla leið að húsinu
kallar hann og segir: „Nú kem ég
með ljótar fréttir, það er búið að
drepa erkihertogann í Austurríki.“
Þetta orð mundi ég síðan, erki-
hertogi. Þetta var morðið á Franz
Ferdinand í Sarajevo, atburðurinn
sem kom af stað fyrri heimsstyrjöld.
Næsta ár fengu íslenskar konur
kosningarétt. Faðir minn var sér-
stakur áhugamaður um menntun
kvenna en ég man ekki eftir umræðu
um atburðinn enda bara sex ára. En
annað man ég frá þessu ári; allir voru
að hlaupa upp á Hamarinn í Hafn-
arfirði og þeir störðu inn til Reykja-
víkur. Þeir sáu svo mikinn eld, þá var
miðbærinn að brenna, Hótel Reykja-
vík og mörg önnur hús. Þetta var
1915.
Frá árinu 1918 man ég eftir því að
það var farið að kólna svo mikið og
orðið sem ég heyrði svo oft var „eldi-
viðarleysi“. Kolin voru svo dýr eins
og allir hlutir í heimsstyrjöldinni
fyrri, búðirnar tæmdust, ekkert var
til. Engin mjólk var til enda kúabúin
fá og þá var keypt inn þykk, dönsk
mjólk í dósum sem okkur fannst voða
góð. Dósirnar með einhverju rauðu
og hvítu merki, líklega verið danski
fáninn.
Frostaveturinn mikli var byrjaður,
ofan á allt eldiviðarleysið bættist
kuldinn. Og ég man að Katla gaus,
það var undarlegt að við sáum svo
miklar eldingar á himninum yfir gos-
mekkinum.“
Lærði lexíurnar við rúmið með
líki föður síns
„Ég var níu ára þegar faðir minn
dó skyndilega í janúar 1919 í
spænsku veikinni. Það var ekkert lík-
hús og það mátti ekki hafa neinn hita,
líkin stóðu uppi í heimilunum og eitt
man ég vel: Ég sat í stól við hliðina
hjá honum dánum í rúminu þegar ég
las lexíurnar mínar, vildi vera nálægt
honum eins lengi og ég gat. Ég grét
ekki. Hugsunarháttur móður minnar,
Hólmfríðar Björnsdóttur, hefur lík-
lega forðað mér frá mikilli sorg. Hún
sagði: Þó að hann pabbi þinn sé dáinn
þá fylgir hann þér alltaf, hvar sem þú
ferð. Allt sem þú gerir veit pabbi þinn
um og hann hjálpar þér.“
Við mamma fluttumst til Reykja-
víkur þegar ég var 16 ára, Margrét
systir mín, svo falleg að karlmenn
sneru sér við þegar hún gekk fram
hjá, var þá þegar gift eða allavega
trúlofuð. Hún var stóra systir, allt var
bjart í kringum hana.
Ég fékk berkla þegar ég var 14 ára
í fyrsta bekk í Flensborg; afleiðing-
arnar finn ég enn þann dag í dag. Ég
var eitt sumar á Vífilsstöðum, fór aft-
ur í skólann en veiktist á ný og lenti á
Vífilsstöðum og þar var ég í nokkur
ár. Þar var mikið af ungu fólki.
Enn man ég tilkynningu í Morg-
unblaðinu 1922. „Í dag verður bisk-
upun í Landakoti, þar verður bisk-
upaður Stefán frá Hvítadal og
biskupsvottur verður Halldór Kiljan
Laxness.“ Stefán var fermdur þenn-
an dag. Og mikið var rifist um Vef-
arann hans Laxness 1926. Við unga
fólkið héldum öll með honum. En
strákarnir fóru sumir að gera sig til
og reyna að vera eins og að-
alpersónan, Steinn Elliði. Þá fannst
okkur þeir leiðinlegir af því að hann
var leiðinlegur við kvenfólk en þeir
vildu að við værum eins og kvenper-
sónan Diljá, afskaplega mikil rola.
Æ,já!
Mest héldum við líklega upp á Stef-
án af því að hann var sjálfur berkla-
veikur. Davíð var náttúrlega kominn
fram á sviðið en hann átti ekki svona
bágt. Þegar ný ljóðabók kom út vildu
allir vera fyrstir til að lesa hana og
geta sagt hvaða kvæði þeim fyndist
best.“
– Þú gerðist kaþólsk í æsku.
Hvernig tók þitt fólk þessu?
„Illa, það sagði að ég hefði svikið
mína barnatrú, lúterskuna, óvirt Lút-
er. En ég er ekki sammála öllu í
kirkjunni, síst af öllu er ég sátt við
stöðu kvenna, þótt ég eigi myndir af
öllum síðustu páfunum hérna á
veggnum. Ég vil að konur geti orðið
prestar. Kirkjan er stór, meira en
þúsund milljónir manna. Af aðeins 12
postulum Jesú var einn svikari;
hvernig er þá hægt að gera ráð fyrir
að allir séu heilagir í kirkjunni?“
„Ég hef oft reynt að vera
eins konar forystukind“
Morgunblaðið/Ómar
Ern Sigurveig Guðmundsdóttir.„Þegar ný ljóðabók kom út vildu allir vera fyrstir til að lesa hana og geta sagt hvaða kvæði þeim fyndist best.“
Ferðalangur Sigurveig hefur ferðast mikið, hér er hún í Grikklandi.
‘‘HÚSMÓÐIRIN KOM ÞÁ MEÐ SKÓBÆTUR,ÞÆR HREINSUÐU ÞETTA EINS VEL OG
ÞÆR GÁTU, SVIÐU YFIR
ELDI OG NÖGUÐU.
OG SVO ERUM VIÐ
AÐ KVARTA!
Sigurveig Guðmunds-
dóttir, fyrrverandi kenn-
ari í Hafnarfirði, er hundr-
að ára í dag og hefur
sem fyrr ákveðnar skoð-
anir á þjóðmálum. Hún er
kaþólsk en vill að konur
geti orðið prestar.
Lítil Sigurveig sex ára gömul í föð-
urhúsum, árið þegar íslenskar kon-
ur fengu kosningarétt.