Morgunblaðið - 06.09.2009, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 2009
borga skatta og munu borga skatta
á komandi árum? En að hægt sé að
gera þetta án þess að það kosti
eitthvað, er nú mesta tálsýnin.
Bankarnir hafa vitanlega ákveðið
svigrúm og geta út frá almennri
hagsmunagæslu sinni metið það í
hverju tilviki hvað sé skynsamleg-
ast að gera og hvað þeir geta gert.
Skuldaúrvinnsla bankanna á al-
mennum skuldamálum sinna við-
skiptavina er auðvitað forgangs-
verkefni og því verður fylgt eftir
með því að skuldaendurskipulagn-
ing í bönkunum mun ekki mynda
andlag skattlagningar hjá almenn-
ingi. Það hefur þegar verið gert að
hluta, með reglugerð sem hér var
gefin út.
Ég get ekkert neitað því, að auð-
vitað hefði ég viljað að þessi mál
væru komin af stað af miklu meiri
krafti en þau eru, en þar hefur hið
langa og þunga ferli við að end-
urreisa bankana auðvitað þvælst
fyrir okkur.
Ég tel líka að stjórnvöld hljóti
síðan að skoða í samhengi við það
hvernig bankarnir vinna úr þessum
málum og í samhengi við það
hvernig bankarnir vinna úr gjald-
eyrislánunum, hvað komi til greina
að gera á hinum almenna vettvangi.
Ástæðan fyrir því að ég vil tala
varlega í þessum efnum er sú, að
mér finnst að það eigi ekki að vekja
óraunhæfar væntingar. Það verða
að vera innstæður fyrir því sem
menn telja sig geta gert. Það á ekki
að segja meira en hægt er að
standa við. Þess vegna hef ég allan
tímann verið talsmaður þess að
menn stígi varlega til jarðar, þegar
þeir gefa undir fótinn með hug-
myndir um stórfellda og almenna
niðurfærslu skulda. Það þýðir ekki
að eitthvað slíkt, hnitmiðað og vel
útfært, komi ekki til greina og það
þýðir auðvitað ekki heldur að við
höfum ekki skilning á og vitum
ekki að talsverður hluti fólks mun
ekki ráða við sínar skuldir. Það
mun að lokum þýða einhverjar af-
skriftir, ef ákveðinn hópur fólks á
að eiga einhverja möguleika á að
klára sín mál. Greiðsluaðlög-
unarferlið felur í sér ákveðna af-
skrift skulda, en það er bara gert á
tiltekinn hátt og gert í lokin á
ákveðnu ferli.
Við í Vinstri grænum höfum mik-
ið velt fyrir okkur möguleika á ein-
hvers konar frystingu á hluta af
hækkun höfuðstóls verðtryggðra
lána á einhverju ákveðnu tímabili.
Ég tel enn að það komi vel til
greina að skoða slíkt og það geti vel
verið að það sé viðráðanlegt og
skynsamlegt að gera í tengslum við
það hvernig vinnst úr öðrum skuld-
um, eins og gjaldeyrislánum og
gengistryggðum lánum, en það á
ekki að segja meira í þeim efnum
en menn telja að raunhæft sé að
gera og gera það þá, um leið og
menn fara að gefa slíku undir fót-
inn.“
Óttast atvinnuleysi mest
- Framundan er vetur efnahags-
legra harðinda og erfiðleika. Við
blasir gerð fjárlaga gífurlegs niður-
skurðar og aukinnar skattheimtu og
því alls ekki hægt að segja að útlitið
framundan sé bjart. Er eitthvað
sem þú getur sagt við landsmenn
sem fjármálaráðherra, sem gæti
hugsanlega glatt þeirra geð?
„Já, ég get sagt að það hefur
gengið heldur betur í sumar en
spár gengu út á. Ferðaþjónustan
hefur í raun og veru gengið mjög
vel; það hefur verið kraftur í ýmissi
innlendri starfsemi; sjávarútvegur-
inn hefur gert sér mikil verðmæti
úr sínum rekstri og það er ágætis
tekjustreymi í þeirri atvinnugrein;
laun sjómanna hafa stórhækkað,
enda máttu þau það svo sem, því
þeir tóku á sig mikla kjaraskerð-
ingu á tímum hins allt of sterka
gengis.
Samdráttur þjóðartekna verður
því heldur minni á þessu ári en
spáð hafði verið og atvinnuleysi er
heldur minna en spáð hafði verið.
Það er hins vegar engin leið að
horfa fram hjá því að það er aftur
erfiður vetur framundan. Hann
verður öðruvísi en síðasti vetur, en
hann verður erfiður. Það er alltaf
þannig að þeim mun lengra sem við
komum inn í erfitt ástand, þeim
mun meira bítur það. Það er ákveð-
in tímatöf í þessu, þannig að
kannski er hluti af þeim erf-
iðleikum sem við héldum að yrðu í
vetur sem leið og síðasta vor að
koma fram núna í haust og varir
fram eftir vetri. En veturinn í vetur
verður líka sá seinni af tveimur erf-
iðustu vetrunum.
Góðu fréttirnar eru þær að gangi
okkur þolanlega að komast í gegn-
um veturinn sem framundan er, þá
eigum við að geta sagt með vorinu
að við séum búin að sjá fyrir end-
ann á því versta. Það þýðir að sjálf-
sögðu ekki að það verði ekki áfram
erfiðleikar og að okkar bíði ekki
áfram löng og grýtt braut sem við
þurfum að fara á endurreisnar- og
enduruppbyggingartímabilinu, en
það eru ágætar þjóðhagslegar for-
sendur fyrir því, að þá höfum við
séð það versta. Það skiptir miklu
máli að fara að sjá ljós við endann
á göngunum og ég hef, satt best að
segja, tröllatrú á því að aðlög-
unarhæfni íslensks atvinnulífs og
samfélags muni reynast okkur
styrkur í þessum efnum. Maður
skynjar þessa aðlögunarhæfni á
ýmsan hátt. Hvernig menn þrátt
fyrir allt gera sér sumpart mat úr
erfiðleikunum og vinna úr að-
stæðum.
Ég tel að það sé hægt að segja
það með miklum rétti, og það er já-
kvætt, að landsbyggðin almennt er
að spjara sig betur í gegnum þessa
erfiðleika, heldur en búast hefði
mátt við. Það er skiljanlegt, ef við
höfum í huga, að hér var þenslan
og hér voru þær greinar sem hafa
hrunið. Hér var þungamiðja fjár-
málabólunnar, hér var fasteigna- og
byggingabólan mest og þess vegna
er samdrátturinn tilfinnanlegastur
hér á þessu svæði. Erfiðleikarnir
eru mjög miklir hér á höfuðborg-
arsvæðinu og suð-vesturhorninu.
Ég fæ líka góðar og jákvæðar
fréttir eins og þá að umsvif Ice-
landair verða að líkindum meiri í
vetur en búist hafði verið við og
þeir áætla aukin umsvif á næsta
ári, miðað við árið í ár. Sama gildir
um Iceland Express sem t.d. ætlar
að auka millilandaflug frá Akur-
eyri. Ég fæ fréttir af fyrirtækjum
sem ætla að fara að auka starfsemi
sína í fiskeldi og við fáum fréttir af
því að prjónastofa sé að auka um-
svif sín, ætli að setja upp nýja
saumastofu og ráða til sín fólk.
Auðvitað megum við ekki verða
svo upptekin af erfiðleikunum að
við tökum ekki eftir því jákvæða
sem þó er að gerast.
Mesta áhyggjuefnið í mínum
huga, fyrir utan risavaxna glímu
við ríkisfjármálin, sem verður auð-
vitað óumræðilega erfið, eins og
fjárlagafrumvarpið mun bera með
sér, er atvinnuleysið. Ég held að at-
vinnuleysið sé alveg sérstakur
meinvaldur í íslensku samfélagi og
fyrir íslenska þjóðarsál sem er vön
mikilli vinnu og hentar illa iðju-
leysi. Atvinnuleysi til lengri tíma er
held ég mjög hættulegt okkur og
okkar þjóðfélagsgerð. Ég óttast
það meira en allt annað, ef við ætt-
um eftir að festast að einhverju
leyti í vítahring langtíma atvinnu-
leysis ungs fólks, sem er ægilegt
böl. Þjóðir eins og Finnar og fleiri
hafa lent í slíku og þekkja hvers
konar böl það er.
Samt hef ég þá trú að Íslend-
ingseðlið reynist innibera
eðliseiginleika sem eru góðir við
svona aðstæður og þá er ég
kannski sérstaklega að hugsa um
tvennt: mikla sjálfsbjargarviðleitni,
frumkvæði og hugkvæmni Íslend-
inga og líka samstöðu eða
samhjálparhugsun þegar á bjátar.
Við erum auðvitað þorpssálir í okk-
ur og umtalið er oft erfitt. Við sem
erum alin upp í litlum samfélögum
þekkjum bæði jákvæðu og nei-
kvæðu hliðarnar á því. Jákvæðu
hliðarnar eru þær, að Íslendingar
upplifa sig oft sem eina fjölskyldu
þegar á bjátar, þó þeir tali illa hver
um annan svona þess á milli!
Mér finnst því að það sé margt
sem muni leggjast með okkur, þótt
vissulega séu erfiðleikarnir miklir.
Allt snýst þetta að lokum um það,
að við missum ekki niður stemn-
inguna; að við missum ekki trúna á
framtíðina í þessu góða landi og
látum ekki svartsýnina og vonleysið
læsa klónum um of í okkur. Það er
stórhættulegt. Við megum ekki gef-
ast upp.“
- Situr ríkisstjórnin út þetta
kjörtímabil?
„Það er ómögulegt að segja, en
ég er nú frekar trúaður á það. Ég
held að það sé mikill vilji til þess af
hálfu beggja flokkanna að láta
þetta þetta samstarf ganga og ég
held að það sé mikill stuðningur við
það úti í þjóðfélaginu. Hvað sem
menn segja um þessa ríkisstjórn og
verk hennar og þó hún sé gagn-
rýnd, þá held ég menn sjái ekki al-
veg fyrir sér hvað annað kæmi í
staðinn og þar að auki er ég nú
ekki svo viss um að stjórnarand-
staðan hafi svo mikinn áhuga á að
taka við stjórnartaumunum, við
þær aðstæður sem nú eru í þjóð-
félaginu. Ég held því, enn sem
komið er, að það séu miklar líkur á
því að þetta stjórnarsamstarf verði
áfram og að það verði nú þrátt fyr-
ir allt ákveðin kjölfesta í því fólgin
að hafa sæmilega sterka og sam-
henta meirihlutaríkisstjórn tveggja
flokka við völd.“