Saga - 1967, Side 87

RITFREGNIR
379
Gunnar M. Magnúss: Árin, sem aldrei gleymast. (I)
Island og heimsstyrjöldin 10H—1918. (II) Island og
heimsstyrjöldin síðari. Skuggsjá (Hafnarfirði) 1964
—65.
Það voru þessi árabil aldarinnar tvö, sem gerðu ísland sjálfstætt.
^au kenndu íslendingum að skynja réttar en áður einangrun og
smæð sína í ofbeldisfullum heimi; konungssamband við Dani var
ekki framar nein sérleg vöm; markaðsþörf og kafbátastríð færðu
verzlun í ný lönd. Þetta breytti þjóðinni, meðfram fyrir auknar tekj-
ui' hennar, meðfram af nýju heimsviðhorfi og öryggisskorti, sem
ruddi innri hömlum frá og brýndi áræði hennar. í hólma vorum
var reyndar nokkurt stormahlé í samanburði við aðrar strendur
Evrópu. En aldamótaljóðin létu í eyrum manna í dýpkaðri merk-
ingu 1918 og 1944; þau heimtuðu svar í verki:
Heyrið ánauðug lönd brjóta ok, slita bönd ...
Eigum vér einir geð til að krjúpa á knéð
og að lcaupa oss hlé fyrir rétt þessa lands?
Skuggsjá hafði mælzt til við Gunnar Magnúss, að bækur þessar
mættu heita Árin, sem aldrei gleymast. Og heitið fellur vel við frá-
sagnaraðferð hans og birtingu þátíðarheimilda. Heitið og aðferðir
löfundar gefa til kynna, að hér er ekki reynt að móta rökræna
s°guheild né gera þverskurðaryfirlit yfir hagi ungs ríkis, sem var
eiglu. Kalla mætti það ávöntun einnig, að árunum 1942—45,
Sem eru flestum skeiðum mikilvægari til undirbúnings skilningi vor-
a arekstrum næsta aldarfjórðungs á eftir, eru gerð þarna miklu
s yttri og hraflkenndari skil en árunum 1940 og 1941.
v atnskjótt og lesandi hefur áttað sig á, hvað hann getur ekki
azt til að finna í þessum bindum, fer hann að meta framlag
i m'nars til sögunnar rétt og fær þá mætur á honum. Til fyllingar
Þekkingunni í II. bindi má oft hafa gagn af styrjaldarannálnum,
'þ fi31111 ^ ® bindum: Virkið í norðri. Rvk. 1947—50.
]- a er tl. bindið, sem Gunnar samdi fyrr en hitt. Skal bindinu
jjajd T^tlega. Þrír hinir fyrstu af 16 kapítulum þess eru fram-
ej . , Ver af öðrum og rekja sögu. Seinni kapítular eru hver með
^sþráð fyrir sig og rekja þá samsíða hinum.
kánVð^1 1 er komið („Allt í hers höndum") hefur her-
börn .na^gaz(; tullkomnun sína, og er þá búið að flytja nær 4000
þv; nr teirri 39 þús. borg, sem Reykjavík var. Það samsvarar
köf'ug ^ ^°rn off unglingar væru flutt nú af 100 þúsunda
s a arsvæði voru. 9. og 10. kap. fjalla um: Manntjón og slys-