Saga - 1967, Side 90

382
RITPREGNIR
1918. Eftir sama læknisráði skiptu Bretar heimsveldi sínu í laus-
lega tengd fullvalda ríki, þótt sú þróun gerðist mest eftir 1945.
Prýðileg skil gerir Gunnar Magnúss sjálfstæðis- og fánamáli og
öllu, sem af íslenzkri hálfu orkaði á málin. Þeir, sem muna hér
heitar deilur, sem skipuðu mönnum ýmist ,,langsum“ eða „þvers-
um“ í straumi atburðanna, mega furða sig á því nú, hve sammála
þjóðin þó reyndist um að höndla nú frelsið, en stöðva deilu um
ófáanlega hluti.
Jón Sigurðsson: Sigurður í Yztafelli og samtíðarmenn.
Rvk. 1965. 287 bls. Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Sigurður bóndi Jónsson sat á Alþingi 9 ára skeið, vann að mót-
un núverandi flokka og var atvinnumálaráðherra og samgöngu-
mála í ráðuneyti Jóns Magnússonar 1917—20 við gott mannorð.
Þessi tengsl við fyrstu spor íslenzka ríkisins eru ekki sýnd J
bókinni, svo heitið geti. Höfundur hennar hefur veigrað sér við að
rökleiða þann æviþátt, því hann er sonur Sigurðar og vill auk þess
takmarka sjálfstætt söguframlag sitt við hið norðlenzka umhverfi,
sem Yztafellsbóndinn tilheyrði 1852—1916. Félagsmálahreyfing
gefur rauða þráðinn í alla góða kafla þessa rits.
Ég bendi á þetta skarð í ævisögu sem skiljanlega takmörkun;
ekki er það last. Einnig skörð veita landslagi sögunnar svip. Með
vilja höfundar hefur Jónas Jónsson, fyrrum ráðherra, samið í ritið
8 bls. kaflann Ráðherrastörf og rúmað Framsóknarflokk þátíðar
sem gróðursæla hólaþyrping í skarðinu.
Bent skal þeim, sem kynnu að vilja kanna nánar en Jónas víxj-
verkanir „Beykjavíkurvalds" og dreifbýlishagsmuna í dýrtíðarneyð
undir stríðslok og á braskárinu 1919—20, að fjalla þarf þá nm
afrek og getuskort þessa ráðuneytis sem heildar; sbr. m. a. bók
Gunnars Magnúss. Ráðherrar störfuðu eigi í tillitsleysi hver við
annan; farmur lífsbjargar gat tortímzt fyrir kafbátum, þó korn-
inn væri í landsýn, vonir um sjálfstæði, komnar í landsýn,
einnig tortímzt. Þessar aðstæður réðu samheldninni, en síður vil.l1
hálfmótaðra flokka, hvað þá einstaklingsskoðanir bóndans.
Hverfum norður til sögusviðsins. Um 700 íslenzkra manna ei
getið, sbr. skrá ritsins um mannanöfn, og þorri þeirra er settui
í ættar- eða þegnfélagstengsl. Bókin er heimildarrit, sem kemul
víða við, og margt er þar dæma, staðsettra og ýkjulausra, um þJ°
hætti frá 19. öld. Nýtur höf. þess, að hann hafði með höndum a
stórt skjalasafn og dagbækur föður síns og fleiri merkra bænda,
og hann hefur áður svarað ýmsum spurningum Þjóðminjasafns um