SunnudagsMogginn - 25.04.2010, Page 4

4 25. apríl 2010
„Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands, er sagður hlynntur
breytingum á kosningalöggjöfinni
sem þýða myndu mestu breyt-
ingar á kosningafyrirkomulaginu
frá því konur fengu kosningarétt í
Bretlandi árið 1918.“
Svo hljóðaði upphaf fréttar á
fréttavef Morgunblaðsins fimmtu-
daginn 9. október 1997 eða
skömmu eftir valdatöku jafn-
aðarmanna um sumarið.
Verkamannaflokkurinn lét kné
fylgja kviði og setti á fót nefnd
sem Jenkins lávarður, liðsmaður
Frjálslyndra demókrata, fór fyrir
en henni var ætlað að kanna leiðir
til umbóta á kosningakerfinu.
Nefndin skilaði af sér skýrslu
en meðal helstu niðurstaðna
hennar var að Verkamannaflokk-
urinn hefði fengið 360 sæti en
ekki 419 ef forgangskosningu
hefði verið fylgt líkt og í Ástralíu.
Líkt og í Bretlandi styðjast
Ástralar við einmenningskjör-
dæmi en sá er munurinn að syðra
er það fyrirkomulag við lýði að
fella út atkvæði þess frambjóð-
anda sem fæst atkvæði hlýtur,
hljóti enginn hreinan meirihluta.
Mikið vatn hefur runnið til sjáv-
ar síðan Blair þótti bera með sér
ferskan andblæ breytinga og fer
nú heldur lítið fyrir lýðræðiskröf-
unni hjá flokksbræðrum hans.
Dvínandi lýðræðiskrafa jafnaðarmanna
Í ástralskri forgangskosningu raða kjósendur frambjóðendum upp eftir
eigin höfði, valkostur sem breskum kjósendum stendur ekki til boða.
Reuters
M
ikil aukning í fylgi Frjálslyndra
demókrata í skoðanakönnunum í
Bretlandi að undanförnu gæti dugað
skammt þegar gengið verður að
kjörborðinu enda getur kosningakerfið gert
stjórnarandstöðunni erfitt um vik.
Breski tölvunarfræðingurinn Martin Pebbs er
einn margra áhugamanna um umbætur á kerfinu,
sem í stuttu máli gengur út á að sá frambjóðandi
sem hlýtur flest atkvæði nær kjöri jafnvel þótt
meirihluti kjósenda styðji aðra.
Á ensku heitir kerfið „first past the post sys-
tem“, líkingamál sem sótt er í veðreiðar þar sem
knapinn sem fyrstur kemur í mark tryggir allan
pottinn en hinir sitja eftir með sárt ennið.
Á íslensku útleggst þetta sem meirihlutakerfi en
það er hér viðhaft við forsetakosningar.
Vegna þessa geta atkvæði fallið niður dauð í
kjördæmum þar sem einn frambjóðandi er örugg-
ur um að fá flest atkvæði en á móti vegið afar
þungt þar sem mjög mjótt er á mununum.
Máli sínu til stuðnings bendir Pebbs á að meðal-
kjósandi í Bretlandi hafi 50 sinnum meiri atkvæð-
isstyrk en kjósendur í kjördæminu Coatbridge,
Chryston & Bellshill, sem er skv. athugun hans í
641 sæti af 650 á listanum yfir vægi einstakra at-
kvæða í einmenningskjördæmum Bretlands.
Vegna áðurgreindrar reglu höfðu atkvæði
35,52% kjósenda kjördæmisins engin áhrif en til
að heimfæra þann atkvæðastyrk upp á Ísland fékk
enginn flokkur svo mörg atkvæði í síðustu alþing-
iskosningum. Samfylkingin hlaut flest, eða 29,8%.
Vægið ræðst af póstnúmerinu
Og Pebbs nefnir öfgafyllri dæmi. Samkvæmt út-
reikningum hans hafa kjósendur í kjördæmum þar
sem úrslitin eru því sem næst ráðin fyrirfram at-
kvæðisstyrk sem nemur hundraðshluta úr at-
kvæði, samanborið við 1,31-faldan atkvæðisstyrk
kjósenda í kjördæmum sem standa tæpt.
„Með öðrum orðum: kjósendur sem eru búsettir
í áhrifamestu póstnúmerunum hafa 500 sinnum
meiri atkvæðisstyrk en þeir sem búa í hinum
áhrifaminnstu,“ skrifar Pebbs á vef sínum.
Fleira má tína til. Vegna kerfisins greiddi meiri-
hluti kjósenda, eða 52%, ekki atkvæði með þing-
manninum sem fer fyrir kjördæmi þeirra eftir
þingkosningarnar 2005, sem jafngildir því að 14
milljónir atkvæða höfðu enga þýðingu. Til saman-
burðar er íbúafjöldi Bretlands um 62 milljónir.
Minnihlutinn hefur ráðið lengst af
Slíkar vangaveltur eru ekki nýjar af nálinni. Þann-
ig kemur fram í rannsókn samtakanna Electoral
Reform Society, sem beita sér fyrir breytingum á
kerfinu, að frá árinu 1935 hafi engin ríkisstjórn
sótt umboð sitt til meirihluta kjósenda.
Og ekki nóg með það. Kosningaárin 1929, 1951
og 1974 komst flokkurinn sem fékk flest atkvæði
ekki í stjórn en vart þarf að taka fram að kerfið
gerir mörgum þingmönnum kleift að hljóta kosn-
ingu þrátt fyrir að hljóta innan við helming at-
kvæða og þar með gegn vilja meirihlutans.
Önnur hlið er á teningnum, nefnilega sú stað-
reynd að kerfið stuðlar óbeint að stöðugleika í
stjórnkerfinu. Þetta leiðir aftur til þess að ríkis-
stjórnir eiga góða möguleika á að ná endurkjöri
sem aftur getur tryggt að þær framkvæmi meira.
500-faldur munur
á milli atkvæða
Frjálslyndir demókratar glíma
við breska kosningakerfið
Brown með stuðningsmönnum sínum. Ræður meirihlutinn í Bretlandi?
Reuters
Nick Clegg, formaður Frjálslyndra demókrata.
Reuters
Vikuspegill
Baldur Arnarson baldura@mbl.is
Áhugamönnum um gagnrýni
Petts er bent á vefsíðu hans,
www.voterpower.org.uk, en
hann segir reiði vegna áhrifa-
leysis síns sem kjósanda
hafa verið hvatann að gerð
hennar. Petts er tortrygginn á
stjórnmálastéttina, sem hafi
hag af óbreyttu kosningakerfi,
og leggur því til að almenn-
ingur komi að breytingunum.
Heilög reiði
netverja
girnilegt og gott!
Grillaður kj
úklingur og
2 l Pepsi eð
a Pepsi Ma
x998kr.