SunnudagsMogginn - 23.05.2010, Qupperneq 33

23. maí 2010 33
ur Sturluson sé grafinn við kirkjudyr á
Öndverðareyri. Líklega eru hinar mý-
mörgu rústir á Öndverðareyri einhver
forvitnilegasta rústabók Íslandssögunnar
sem enn er ólesin, ekki síst með tilliti til
þeirra Sturlunga. Það er útlit fyrir að
heilu virkisgarðarnir frá Sturlungaöld
séu varðveittir undir lyngmóum Önd-
verðareyrar, ef aðgangshörð hross fá
ekki að skemma meira en orðið er á
svæðinu, og því er stórmál að for-
stöðumaður fornleifaverndar láti girða af
svæðið strax. Þar sem áður voru
lyngmóar á sjálfu rústasvæðinu fyrir að-
eins 20 árum eru nú stórir melaflekkir
sem bjóða upp á uppblástur. Fyrr má nú
dekra við blessuð hrossin en fórnað sé
stórkostlegum söguminjum. Nú er að
ganga skipulega í það að byggja upp
húsakost á Öndverðareyri, langhús sem
sýnir alla þróun handritagerðar og sögu-
ritunar.
Hlúð að nútímanum
Heimildir eru skráðar um að byggð hafi
verið óslitin á Öndverðareyri fram yfir
1700, en síðustu ár þess tíma var byggðin
þar oft kölluð Tóftir, líklega vegna þess
að þar er mýgrútur af fornum tóftum
falinn í jörð. Hús var reyndar byggt á
Öndverðareyri um 1920, en það brann
áður en flutt var í það. Heimildir eru til
um kirkju á Öndverðareyri sem flutt var
að Hallbjarnareyrum um 1200 þar sem
Hallbjörn Jónsson var þá prestur, en
Hallbjarnareyri er löngu komin í eyði.
Þar var einnig bænhús og bæn-
húsagarður sem er vitað hvar stóð, en
það er löngu búið að slétta yfir hann,
kannski vegna þess að það vantaði beit
fyrir nýborinn kálf. Það er margt fljót-
ræðið okkar Íslendinga. Það má minna á
að á Hallbjarnareyri var um tíma holds-
veikraspítali, einn af þremur á Íslandi.
Endalaust deila menn um sögustaði og
reyndar eru líklega fáar þjóðir sem búa
eins í sögu sinni og Íslendingar, því
mörgum finnst saga liðinna alda miklu
merkilegri og eftirsóknarverðari en sú
saga sem við erum að spinna sjálf frá degi
til dags. Það er synd að hugsa ekki fyrst
og fremst í nútíðinni og framtíðinni, en
svona er þetta og minnir á frændur okk-
ar Norðmenn sem eru svo sparsamir að
þeir trúa ekki einu sinni á líf fyrir dauð-
ann.
Salteyrarós er þekktur lendingarstaður
frá landnámsöld en nú deila menn um
það hvort hann hafi verið við Grund-
arfjörð eða Kolgrafafjörð, nánar tiltekið
við Kvíabryggju og Kirkjufell eða í Hópi
við Kolgrafir í Kolgrafafirði.
Vilhjálmur á Kvíabryggju er sann-
færður um að Salteyrarósinn hafi verið
þar sem nú er kallað Hálsvaðall og
Bryggjuós fram við sjó, það er að segja
við Kvíabyggju. Vilhjálmur telur að það
séu forvitnilegar órannsakaðar rústir við
sunnanverðan vaðalinn, sem hann telur
hafa verið skipgengan á landnámsöld.
Hann hefur bent á órannsakaðar rústir
fyrir neðan bæinn Mýrar og skammt frá
Hálsi í botni vaðalsins. Vilhjálmur bendir
einnig á að engar rústir hafi fundist við
Kolgrafir. Þess er til að mynda getið í
fornum gögnum að skipverjum á skipum
við Salteyrarós hafi verið skipt niður á
Eyri og Mávahlíð. Það er mjög langsótt
að skip þeirra hafi verið í Kolgrafafirði úr
því að þeir fengu húsaskjól á fyrr-
greindum bæjum.
Burðarfjöl í vöggu Íslands
Dr. Haraldur Sigurðsson, jarðfræðingur
og prófessor, skrifaði doktorsritgerð sína
tengda Setbergseldstöðinni, þ.e. fjalla-
rammanum þar sem Klakkurinn er eins
konar miðsvæði og Bjarnarhafnarfjall til
að mynda gígbrot, en þetta landsvæði
allt er hluti af gömlum rekhrygg í flokki
rekhryggja sem hafa verið að skipta um
stöðu sífellt á síðustu 12-16 milljónum
ára. Norðausturlandið frá Öxarfirði að
Vatnajökli er til dæmis leifar af gömlum
rekhrygg og þótt sumir vilji halda því
fram að vagga Íslands sé hér eða þar á
landinu þá er málið ekki svo einfalt.
Vagga Íslands er enn að mótast og landið
allt er vaggan, því það er einfaldlega allt í
gangi í eldvirkni landsins.
Engill í stærð Jökulsins
Gunnar Njálsson í Grundarfirði býr yfir
sérstökum næmleika fyrir álfum og
huldum vættum og þeir hafa veitt hon-
um hlutdeild í lífi sínu og tilveru. Gunn-
ar er tveggja heima maður og fyrir
nokkrum árum lofaði hann náttúruvætt-
unum í Mjósundi í Berserkjahrauni að
verja hraunið með þeim.
Gunnar kveðst hafa séð álfa og huldu-
fólk víða um land og til að mynda sé ein-
staklega mikið af því í stórgrýtinu undir
Ingólfsfjalli, einnig í hömrunum nálægt
steypustöðinni á Selfossi, en huldu-
heimadrekana í formi flauga sér hann
ekki oft. Hann sagði það ekkert fara á
milli mála að sumir staðir hefðu meiri
skilyrði en aðrir í þessum efnum og
kannski væri það eitthvað háð jarð-
straumunum. Hann nefndi sem dæmi
Keili á Reykjanesi og Snæfellsjökul, enda
engin tilviljun að hann er oft nefndur í
sambandi við ofurorku.
Einu sinni var Gunnar staddur á
Hellnum á Snæfellsnesi fyrir nokkrum
árum. Hann var að ganga úti síðla kvölds
og spjalla við almættið þegar honum
verður litið til Snæfellsjökuls. Þá blasti
við honum ótrúleg sýn. Hann sá engil í
stærð jökulsins gnæfa yfir honum og
nánast út úr toppi jökulsins með út-
breiddan faðm og yfir englinum var skær
litabogi eins og stórkostleg hvelfing.
Maður er manns gaman
Guðmundur Kristjánsson skipasmiður
með meiru hafði einu sinni skotið sel
undan Bjarnarhafnarfjalli, en þetta var
ekki alveg á hentugasta tíma til að skjóta
seli. Guðmundur var að baksa við að ná
selnum um borð í bát sinn þegar bónd-
inn í Bjarnarhöfn kom askvaðandi og
hótaði að kæra Guðmund til hreppstjóra.
Guðmundur ákvað því að vera fyrri til og
fór beint til Bjarna hreppstjóra þegar í
land var komið og leitaði ráða. Bjarni
spurði Guðmund hvort þeir hefðu ekki
bara verið tveir og játaði Guðmundur
því. „Þá skaltu bara segja hann ljúga
þessu,“ sagði Bjarni að bragði, „þá
stendur orð á móti orði og allt er fast.“
Í fólki býr mismikil ævintýraþrá og allt
kostar sitt, en eitt er víst að hjá þeim sem
ekkert gerir gerist ekkert. Steini Gun
hefur gælunafn sitt af byssuáhuga. Steini
ólst upp í Ólafsvík svo það er ekkert
undarlegt þótt Grundfirðingar segi að
ekki hafi verið von á góðu, en Steini varð
strax mjög forvitinn og nákvæmur á
bernskuárum og vélar kitluðu hann fram
í fingurgóma. Hann lenti því oft í ýmsu
og jafnoft hjá Arngrími lækni sem þótti
fjarska vænt um strákinn með sínu „um-
humm umhumm, kemur hann enn“,
sem hann sagði þegar komið var með
Steina til hans.
Það var verið að steypa hús í Ólafsvík
með bensínknúinni vél og svo kom
kaffitími og vélin var látin snúast á með-
an kallarnir fóru í kaffi. Steini Gun, 10
ára gamall, ömmustrákurinn hennar
Gullu, var að sniglast í kring og fannst
Sagnamenn og sagnaefni, Ingi Hans Jónsson, Hrólfur Hraundal, Runólfur Guðmundsson, kallaður Runni, og Þorsteinn Björgvinsson eða Steini Gun.
Morgunblaðið/RAX
’
Gunnar kveðst hafa
séð álfa og huldufólk
víða um land og til að
mynda sé einstaklega mikið
af því í stórgrýtinu undir
Ingólfsfjalli...