SunnudagsMogginn - 24.10.2010, Side 17

24. október 2010 17
Lesendur Morgunblaðsins fóru ekki varhluta af
kvennafrídeginum, 24. október 1975. Daginn eftir var
forsíða og miðopna blaðsins ásamt leiðara lögð undir
frásagnir af deginum og baráttufundinum á Lækjartorgi.
Í flennistórri fyrirsögn á forsíðu segir að 20 – 25 þúsund
manns hafi verið á útifundi kvenna á Lækjartorgi og í
frétt af fundinum er sagt frá ræðumönnum, söng og
skemmtiatriðum sem og fjölmörgum heillaskeytum sem
fundinum bárust af þessu tilefni.
Meðal atriða á fundinum var alþingismannahvatning
þingkvennanna Sigurlaugar Bjarnadóttur og Svövu
Jakobsdóttur, sem á þeim tíma voru 2/3 hlutar alþing-
iskvenna, en sú þriðja, Ragnhildur Helgadóttir, var er-
lendis þegar fundurinn var haldinn. Á sama tíma voru
karlar 95% alþingismanna eða í 57 þingsætum.
Frí kvennanna hafði víðtæk áhrif úti í þjóðfélaginu,
ekki síst á Morgunblaðinu, eins og lítil innrömmuð frétt
á forsíðu blaðsins ber vitni. Í henni kemur fram að tæp-
lega helmingur starfsfólks blaðsins voru konur sem
flestar hafi lagt niður vinnu þennan dag, m.a. setjarar
blaðsins, sem allir voru kvenkyns. Segir í fréttinni:
„Eins og fram hefur komið var ekkert sett í blaðið í gær,
en setjarar mættu til vinnu kl. 24, til að koma mætti sem
fyrst út fréttum af baráttufundinum á Lækjartorgi, og er
þetta blað því jafnframt sérstakt framlag þeirra til jafn-
réttisbaráttunnar.“ Þá var blaðið óvenju þunnt þennan
dag af sömu orsökum, aðeins 16 síður, en var alla jafna í
kring um 40 síður á þessum tíma.
Konur 5% alþingismanna
Guðrún Á. Símonardóttir stjórnaði fjöldasöng á fundinum.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Þ
rjátíu og fimm árum eftir að
íslenskar konur tóku sér
vinnufrí í tugþúsundavís og
flykktust í miðborg Reykjavík
til að berjast fyrir jöfnum réttindum á
við karla, ætla þær að endurtaka leik-
inn. Ef marka má umfjöllun frá þessum
tíma voru jöfn laun kvenna og karla
eitt heitasta baráttumálið og þó að
margt hafi áunnist í jafnréttismálum
síðan, trónir þessi krafa enn efst á lista
yfir baráttumál íslenskra kvenna.
„Ég held að Íslendingar telji að þeir
séu mun betri í jafnréttismálum en þeir
eru í raun,“ segir Katrín Anna Guð-
mundsdóttir jafnréttishönnuður, innt
eftir því hver staða íslenskra kvenna er
í dag. „Auðvitað hefur okkur miðað
fram á við á mörgum sviðum og það er
mikilvægt að halda því til haga. Til
dæmis hefur aðgangur kvenna að
menntun aukist og þær hafa miklu
meira fjárhagslegt sjálfstæði, betri að-
gang að störfum og meiri formleg völd
en á árum áður. Við erum líka komin
langt í lagalegu jafnrétti.“
Hins vegar njóti konur enn minni
virðingar í samfélaginu en karlar. „Við
sjáum alls kyns birtingarmyndir þess –
launamunurinn er ein þeirra og ofbeldi,
en kynbundið ofbeldi er mjög útbreitt á
Íslandi. Enn önnur er klámvæðingin,
sem gengur út á að setja konur í það
hlutverk að vera kynlífshjálpartæki
fyrir karla.“ Hún segir mikið skorta á
að fólk átti sig á því í hverju kynjamis-
rétti birtist.
Húmorinn má ekki gleymast
Gerður Kristný rithöfundur hefur und-
anfarið gluggað í bókina „Já, ég þori,
get og vil“ eftir Hildi Hákonardóttur. „Í
henni er sagt frá kvennafrídeginum
1975 og greinilegt að þetta var fyrst og
fremst verkalýðsbarátta, þar sem ein-
stæðar mæður og verkakonur voru í
brennidepli. En baráttumálin voru þó
mun fleiri, allt frá fóstureyðingalög-
gjöfinni og því að fá konur til að skrá
sig í símaskrána – bara það var heil-
mikið mál á þessum tíma.“ Hvað varðar
helstu baráttumálin nú nefnir Gerður
að íslenskar konur hafi enn lægri laun
en karlar auk þess sem gefa þurfi of-
beldi gegn konum gaum. „Hvort
tveggja sprettur auðvitað af tómri van-
virðingu fyrir þeim.“
Gerði finnst mikilvægt að húmorinn
gleymist ekki í kvennabaráttunni.
„Stundum er auðvitað ekki annað hægt
en að hlæja að því hvernig fjallað er um
konur í íslenskum fjölmiðlum, svo sem
þegar Fréttablaðið skrifaði um þau
undur að fimm leikkonur í Borg-
arleikhúsinu ættu von á barni og tal-
aði af því tilefni við einn karlleik-
aranna – sem þó hafði ekki barnað
neina þeirra. Svo er alltaf verið að tala
um að það vanti konur í fjölmiðla!“
Katrín Anna hikar ekki þegar hún
er innt eftir því hver séu næstu skref í
kvennabaráttunni: „Ég held að
stærsta skrefið sem við getum tekið sé
að viðurkenna að við séum óravegu
frá jafnrétti og við þurfum að vinna
að því hörðum höndum ef við viljum
fá samfélag jafnréttis, því það er búið
að fullreyna að þetta kemur ekki af
sjálfu sér. Margir eru fastir í því að
þetta snúist að einhverju leyti um
hæfni – áður var gjarnan talað um að
konur þyrftu bara að mennta sig og
vera meira úti á vinnumarkaðinum og
þá myndi þetta allt koma. Allar þær
forsendur byggjast á því að verið sé
að mismuna á grundvelli hæfni.
Kynjamisrétti byggir hins vegar á því
að hæfni kemur þessu ekkert við,
heldur er verið að mismuna vegna
kyns.“
Misrétti eykst í kreppum
Nýverið var stofnun nýs kvenna-
framboðs rædd á fundi hjá Femínista-
félagi Íslands en slíkar hugmyndir
hafa legið í loftinu í nokkurn tíma.
„Þetta eru tæki sem hafa virkað vel í
íslenskri kvennabaráttu og þess vegna
kemur sú spurning reglulega upp
hvort nú sé rétti tíminn til að gera
þetta aftur,“ segir Katrín Anna.
„Auðvitað er þessi umræða til komin
vegna þess að það er ennþá svo mikið
misrétti hérna – okkur gengur svo
hægt að ná jafnrétti. Þess vegna erum
við alltaf að velta því fyrir okkur hvaða
aðferð myndi virka best í baráttunni.
Hins vegar eru mjög skiptar skoðanir á
því hvort þetta sé rétti tíminn.“
Sú spurning vaknar hvort þetta sé
viðbragð við brostnum væntingum um
aukinn hlut kvenna í kjölfar fjár-
málahrunsins, en umræðan um hvernig
stjórnarhættir karlmanna urðu fjár-
málakerfinu að falli var áberandi á vik-
unum og mánuðunum eftir hrun. Hins
vegar virðist lítið hafa breyst, nema
síður sé. Katrín Anna bendir á að ekki
hafi verið gerðar mælingar á hvernig
jafnréttismálum hafi reitt af í krepp-
unni. „Við vitum í sögulegu ljósi að
kynjamisrétti á það til að aukast í
kreppum – staða konunnar versnar
meira en staða karla. Ég held að það sé
fátt sem bendi til þess að það verði
eitthvað öðruvísi núna.“
Gerður er þessu ósammála. „Það er
ýmislegt í gerjun. Við stefnum fram á
við en við getum vissulega gert betur.
Þess vegna er gott að fá kvennafrídag-
inn núna, á tímum lækkandi kaup-
máttar, uppsagna og atvinnuleysis.
Hann þjappar okkur konum saman og
ég trúi því að það eigi eitthvað gott eft-
ir að spretta upp úr þessum degi. Þess
vegna mætum við líka niður í bæ. Við
trúum því að þessi dagur hafi merkingu
og hann eigi eftir að fleyta okkur enn
lengra. Það gerðist fyrir 35 árum og það
gerist vonandi aftur núna. Við verðum
að þakka fyrri kynslóðum þeirra bar-
áttu með því að lofa að taka við kefl-
inu.“
Þannig að það hefur heilmikið áunn-
ist?
„Já, við erum alla vega komnar í
símaskrána,“ segir Gerður og hlær.
Að minnsta
kosti komnar
í símaskrána
Hverju hefur kvennabaráttan skilað á þeim 35
árum sem liðin eru frá fyrsta kvennafrídeginum?
Bergþóra Njála Guðmundsdóttir ben@mbl.is
Milli 20 og 25 þúsund konur komu saman í miðborg Reykjavíkur á kvennafrídaginn 1975.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Gerður Kristný
Guðjónsdóttir
Katrín Anna
Guðmundsdóttir
Kvennafrídagurinn árið 1975 var 24. októ-
ber, en þar sem þann dag ber upp á sunnu-
dag verður hann degi síðar í ár, þ.e. á mánu-
daginn. Er búist við að tugþúsundir
íslenskra kvenna leggi niður störf kl. 14:25
á mánudag og flykkist niður í bæ, eins og
raunin var fyrir fimm árum, þegar um 50 þús-
und konur komu saman til að leggja áherslu
á baráttumál sín. Tíminn er táknrænn, því kl.
14:25 eru 66% vinnudagsins liðin, en á síð-
asta ári voru konur með um 66% af heild-
arlaunum karla.
Dagskráin hefst með því að konur hittast
á Hallgrímskirkjutorgi kl. 15, þaðan sem
þær ganga niður Skólavörðustíg að Arn-
arhóli, en á leiðinni verður gengið fram hjá
listakonum, sem verða með uppákomur á
hverju götuhorni.
Búist við þúsundum