SunnudagsMogginn - 24.10.2010, Qupperneq 54

54 24. október 2010
M
yndlist sem vekur áleitn-
ar, þjóðfélagslegar spurn-
ingar hefur verið áberandi
í helstu sýningarsölum
landsins á undanförnum vikum. Lista-
safn Íslands, ríkislistasafnið, er þar
ekki undanskilið og teflir nú fram
sýningu á ljósmyndum sem teknar
voru á Kárahnjúkasvæðinu frá því að
umdeildar framkvæmdir hófust þar
árið 2003. Um er að ræða myndröðina
„Aðflutt landslag“ eftir Pétur Thom-
sen sem vakið hefur töluverða athygli,
enda myndefnið stórbrotið í ýmsum
skilningi; það er ekki aðeins hálend-
islandslagið sem er mikilfenglegt,
heldur lýsa myndirnar flókinni og
umfangsmikilli stórframkvæmd sem
veldur gríðarlegri umbreytingu og
raunar eyðileggingu á náttúrunni –
eyðileggingu sem býr yfir sérstæðri
fegurð í myndrænni túlkun Péturs.
Sýningin er í sal 1.
Fegurðin sem birtist í myndunum er
áleitin. Sjónarhorn myndasmiðsins er
vel ígrundað og útfært. Hann nýtir sér
eiginleika blaðfilmuvélar til nær-
myndatöku (sjónbaugurinn sést aðeins
í nokkrum myndanna) sem skráir
myndatriðin nákvæmlega, yfirleitt í
jafnri og skýrri birtu, og slík filma
leyfir talsverða stækkun. Myndirnar
eru því stórar og sá efnislegi veruleiki
sem þær sýna nánast hellist yfir
áhorfandann sem stendur upp við
þær; umbreyting náttúrulegra forma
þar sem framkvæmdir mynda rof í
gróðurþekjunni, skilja eftir sig ör í
fjallshlíðum og skera landið þvers og
kruss. Pétur hefur næmt auga fyrir
hinu myndræna og hver mynd er
magnaður, fagurfræðilegur heimur
sem birtir formrænt samspil og um-
merki mannanna eins og grafíska
„teikningu“ sem teflt er saman við
línur landslagsins og mynstur í snjó-
þekju. Myndirnar eru jafnframt ein-
stæður vitnisburður um atburðarásina
við gerð Kárahnjúkastíflu í Jökulsá á
Dal.
Sjónarspilið sem blasir við sýning-
argestum er í senn heillandi og hrika-
legt. Myndirnar kunna að vekja lotn-
ingu fyrir tæknikunnáttu og fífldirfsku
mannsins sem býður náttúruöflunum
birginn. Slík aðdáun hlýtur þó að
blandast óhug þegar eyðileggingin er
jafnskýr og ógnvænleg og raun ber
vitni í íslenskum óbyggðum, og þegar
litið er í stærra samhengi til uppnáms
vistkerfa og lífríkis jarðar af manna-
völdum. Hið súblíma, ægifegurðin,
öðlast hér öfugsnúna merkingu; það
eru verk mannsins sjálfs sem skapa þá
tilfinningu að vegið sé salt á brún
hengiflugs. Reynslunni af sýningunni
„Aðflutt fjöll“ má lýsa sem fag-
urfræðilegri ögrun sem knýr áhorf-
andann til að horfast í augu við um-
breytingu náttúrunnar af
mannavöldum og taka til hennar
ábyrga, siðferðilega afstöðu.
Í kynningartexta sýningarinnar á
heimasíðu Listasafnsins koma fyrir
orðin „ræðst gegn“, „brýtur […] mis-
kunnarlaust“ og „svöðusár“ og má því
segja að safnið komi náttúrunni til
varnar og leggi sitt af mörkum í því
stóra álitamáli sem nú brennur á þjóð-
inni og varðar sjálfsvitund hennar og
lífsundirstöðu.
Dramatískt
aðflug linsunnar
Myndlist
Aðflutt landslag –
Pétur Thomsen
bbbbm
Í Listasafni Íslands til 7. nóvember 2010. Op-
ið alla daga nema mánudaga kl. 11-17. Að-
gangur kr. 500 á sérsýningar í sölum 1 og 2,
ókeypis miðvikudaga.
Anna Jóa
Myndir Péturs eru einstæður vitnisburður um atburðarásina við gerð Kárahnjúkastíflu.
Ljósmynd/Pétur Thomsen
Lesbók
K
emur fortíðin lesendum bóka
við? Sænska skáldið Kjell Esp-
mark velti því fyrir sér, í sam-
tali við Pétur Blöndal í Morg-
unblaðinu í vikunni.
„Svo er það spurning, sem gjarnan er
borin upp af Dagens Nyheter um bækur úr
fortíðinni: Hvað kemur þetta okkur við?
Við erum bara hérna og núna,“ sagði Esp-
mark. Hann bætti við: „Ég kalla þetta
tíma-bundna sveitamennsku. Af því ég
held að blaðið hafi mistúlkað skoðanir
margra lesenda sinna, sem vilja einmitt
ekki bara lesa um það sem er akkúrat
núna, heldur
einnig heyra um
aðra heimshluta
og önnur tíma-
bil...“
Vitaskuld vilja
lesendur heyra
um aðra heims-
hluta, um önnur
lönd, um aðra
tíma, fræðast og
upplifa – svo
lengi sem verkin
eru góð og tala
til þeirra. Góð
skáldverk verða
sígild vegna þess að þau miðla sögum, til-
finningum og einhverjum sannleik, sann-
leik sem getur verið óljós en seytlar inn í
undirvitund lesandans; góðar bókmenntir
þurfa ekki bara að fjalla um heiminn sem
við hrærumst í, margfróðir höfundar geta
hrifið okkur í aðra heima, aftur í tímann
eða fram.
Cervantes skrifaði Don Kíkóta fyrir 400
árum en sagan lifnar ennþá við lestur, þótt
hún gerist fyrir þetta löngu síðan, rétt eins
og að Nafn mitt er Rauður, tíu ára gömul
skáldsaga Nóbelsverðlaunahafans Orhans
Pamuks, lifnar í huga sama lesanda, þótt
hún eigi að gerast á sama tíma og saga
Cervantesar. Góður skáldskapur er tíma-
vél – og góður skáldskapur kennir lesand-
anum margt. Ég var ekki gamall þegar ég
sannfærðist um að lestur góðra skáldverka
kenndi mér fleira um heiminn og það sem
finna má í honum en nokkuð annað. Slík-
ur er máttur skáldskaparins að hann gefur
lesandanum meira en kennslubækur og
fræðibækur, meira en hverskyns hand-
bækur og staðreyndaþulur. Skáldsagna-
höfundurinn getur nefnilega fléttað allt
þetta saman; hann fræðir, hann kennir –
en hann líka skemmtir og hrærir í tauga-
kerfinu þegar honum tekst vel upp. Þessi
eiginleiki er eitthvað það merkilegasta við
góðan skáldskap, gamlan sem nýjan. Í
raun má færa fyrir því rök að í skáldverk
megi sækja alla fræðslu og andlega nær-
ingu sem maðurinn þarf á að halda. Sem er
eitthvað annað en þessar grunnu sjón-
varpsþáttaraðir, sú ávanabindandi og oft-
ast ómerkilega afþreying sem þjóðin situr
yfir öll kvöld í stað þess að lesa – og fræð-
ast. En það er víst annað mál...
Skáld-
sagan er
tímavél
Orðanna
hljóðan
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
’
Í raun má
færa fyrir
því rök
að í skáldverk
megi sækja alla
fræðslu og
andlega nær-
ingu sem mað-
urinn þarf á að
halda.
Ég er alltaf með nokkrar bækur í gangi í
einu – kannski óvenjumargar núna – og
kemur þar tvennt til; einlægur áhugi á
mörgum hlutum og árstíðabundið ein-
beitingarleysi. Nú eru allar Bjartsbækur
farnar í prent, fyrstu jólabækurnar
komnar, sumar löngu komnar og búnar
að vinna verðlaun, en þetta verður alveg
glimrandi haust! En það er unaðslegt að
gleyma sér yfir smásagnasafni eftir kan-
adísku skáldkonuna Alice Munro; ég
hafði ekki lesið neitt eftir hana áður en
féll einfaldlega fyrir titlinum og kippti
henni með mér úr bókabúð um daginn:
Too Much Happiness heitir bókin, frá-
bær titill. Þetta eru flottar sögur, heilla
mig reyndar mismikið einsog gengur, en
þær bestu eru algert dúndur, þannig að
eftir stutta sögu finnst mér ég hafa lesið
mikinn doðrant eða þekkt persónurnar
alla tíð.
Þá er ég að lesa ævisögu Guðrúnar Ög-
mundsdóttur, sem Halla vinkona mín
Gunnarsdóttir skrifaði; ég, sem þykist
ekki kunna að lesa ævisögur og geri það
helst ekki, hef gaman af þessari. Bókin er
bæði blátt áfram og skemmtileg, það er
náttúrlega flott blanda.
Ég er líka að renna aftur í gegnum hina
dásamlegu ljúflingssögu Bókmennta- og
kartöflubökufélagið; hún kom út síðasta
haust og í kilju í sumar, var svolítið lengi
í gang en er að slá í gegn, enda er þetta
reglulega sæt og hreinlega hjartastyrkj-
andi bók, og nú á að lesa hana í nýstofn-
uðum leshring sem ég er meðlimur í. Ég
hlakka til að lesa ljóðabók Gerðar
Kristnýjar, er búin að fletta henni en
ekki byrjuð að lesa. Og svo sá ég glænýja
bók um Birgi Andrésson í Eymundsson
Austurstræti í gær, mikið hrikalega leist
mér vel á hana.
Lesarinn Guðrún Vilmundardóttir útgáfustjóri
Einlægur áhugi og árstíða-
bundið einbeitingarleysi
Kanadíska skáldkonan Alice Munro, höf-
undur Too Much Happiness.