SunnudagsMogginn - 24.10.2010, Side 50

50 24. október 2010
Á
kápu nýrrar bókar Þrastar Helgasonar er
mannlýsing sem hefst á orðunum: Hann færi
ekki framhjá neinum sem mætti honum á
götu. Þarna er lýst manni sem lagði höfuðið
aftur þegar hann ávarpaði fólk, þannig að dökkt og
mikið hárið tók frá andlitinu. Röddin var glettnisleg og
hann hallaði jafnan undir flatt þegar hann stóð á
snakki. Þessi lýsing er eftir Þröst og að formi byggð á
mannlýsingum sem Birgir Andrésson setti í mörg
myndverk. Bókin fjallar um myndlistarmanninn sem
lést árið 2007, 52 ára gamall, og nefnist hún Birgir
Andrésson. Í íslenskum litum.
Í bókinni hallar Birgir oft undir flatt, þar sem hann
segir sögur sínar, eins og af uppvextinum með blindum
foreldrum og hvernig hann tók vitlausan strætó og lenti
í inntökuprófi í Myndlista- og handíðaskólanum.
Þröstur lætur rödd Birgis hljóma, rödd eins merkasta
myndlistarmanns þjóðarinnar á síðustu áratugum, en
hann fjallar líka um list hans og greinir hana út frá sín-
um forsendum.
„Ég hafði fylgst með Birgi í nokkurn tíma áður en ég
kynntist honum, hafði heyrt af honum margar sögur,“
segir Þröstur, sem var um árabil ritstjórnarfulltrúi Les-
bókar Morgunblaðsins en vinnur nú að doktorsritgerð í
almennum bókmenntafræðum. Þeir Birgir kynntust
síðan þegar þeir voru orðnir nágrannar við Vesturgötu.
„Ég fór að heimsækja hann á heimilið og vinnustof-
una á Vesturgötu 14 og áttaði mig fljótt á því að hann
var einstakur maður, gæddur ótrúlegum hæfileikum.
Ekki bara sem myndlistarmaður heldur sem talandi
skáld. Það var ekkert skemmtilegra en að heimsækja
Bigga og hlusta á sögur.“
Hugsar bókina sem menningargreiningu
Þegar Þröstur ákvað að skrifa bók um Birgi, greindi
hann listamanninum frá því á opnun yfirlitssýningar
hans í Safni við Laugaveg árið 2004.
„„Hva, ætlarðu að skrifa bók um Bigga Andrésar!“
sagði hann og var með þessi dæmigerðu ólíkindalæti,“
segir Þröstur. „Síðan leið og beið og ég velti því oft fyrir
mér hvernig ég ætti að skrifa þessa bók. Það var svo
sumarið 2006 sem kviknaði á perunni. Ég var að fara að
tala á ráðstefnu í Swansea í Wales sem var helguð
franska heimspekingnum Jean Baudrillard og þá rann
upp fyrir mér ljós, hvernig Birgir væri alltaf að fjalla um
það hvernig Ísland væri að hverfa. Hann var ekki að
skrásetja íslenska menningu í þessum hefðbundna
skilningi heldur að skrásetja hvarf íslenskrar menning-
ar. Það sem hann dró fram í verkum sínum eru hlutir
og fyrirbæri sem eru að hverfa eða þegar horfin.
Ég skrifaði því fyrirlestur um Birgi og kallaði The
Disappearance of Iceland. Hélt hann fyrir 60 manns í
háskólanum í Swansea og fólkið var steinhissa á þessum
kenningum mínum um að Ísland væri að hverfa, en
sumir voru þó með á nótunum því það var jú grund-
vallarkenning hjá Baudrillard að veruleikinn væri að
hverfa í táknaflaumi samtímans. Svo var einn Íslend-
ingur í salnum og hann skildi alveg hvað ég var að fara.
Innst inni vitum við Íslendingar nefnilega að eitthvað er
farið. Við höfum misst tengslin við ein-
hvern mikilvægan hluta íslenskrar menn-
ingar. Ég tel að Birgir sé í verkum sínum
að segja okkur þessa sögu; þegar lýðveldið
var stofnað fórum við að flytja inn erlend-
ar hugmyndir um þjóðríki og þýða þær. Á
aðeins 60 árum höfum við búið til nú-
tímalegt evrópskt þjóðríki en í ferlinu
glatað mörgu í okkar eigin menningu. Að
vissu leyti höfum við misst tengslin við
upprunann. Birgir bendir á þetta í mörg-
um verkum sínum. Hann er svo fundvís á
hluti sem við erum hætt að gefa gaum,
hluti úr íslenskum reynsluheimi og ís-
lenskum þekkingarbrunni sem eru að
hverfa eða hafa glatast. Þetta held ég að séu stóru skila-
boðin í myndlist Birgis.“
Þröstur ræddi oft við Birgi og skráði samtöl þeirra, en
það hlýtur að hafa verið áfall þegar listamaðurinn lést,
25. október árið 2007.
„Vissulega var það áfall. En ég hætti ekki við bókina.
Hann dó frá verkefninu; ég tók síðasta viðtalið tveimur
eða þremur vikum áður og hann kvaddi mig með orð-
unum: Og svo höldum við áfram. Sem aldrei varð.
Ég ætlaði að spyrja hann að ýmsu en var kominn með
efni í bókina og reyndar búinn að skrifa meginhluta
hennar. Hluti af efninu er reyndar ekki byggður á
formlegum viðtölum heldur sögum sem ég hef oft heyrt
Birgi segja, frásagnir og stök orð, hitt
og þetta.“
Þröstur fléttar saman sögur Birgis,
samtöl þeirra og síðan fræðilega og
persónlega greiningu sína á list hans.
„Þetta þurftu að vera tvær raddir,
okkar Bigga. Stundum tala þær bein-
línis saman en stundum færist sam-
ræðan á hugmyndalegt svið. Ég
hugsaði þetta aldrei sem hefðbundna
samtalsbók enda finnst mér það bók-
menntaform orðið útjaskað. Ég vildi
koma með minn kenningagrunn inn í
þessa samræðu. Ég hugsa bókina sem
menningargreiningu. Ég nálgast list
Birgis út frá mínu sjónarhorni sem er bókmenntalegt,
táknfræðilegt eða menningarfræðilegt. Það var aldrei
vandamál í mínum huga að ég væri ekki listfræðingur,
enda eru skilin ekki svo skýr á milli greina á borð við
listfræði og bókmenntafræði.
Svo á eftir að koma í ljós hvernig listfræðingarnir fíla
þetta; hvort ég er í einhverri samræðu við íslenska
Bókmenntir
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
„Hann var ein-
stakur maður“
Þröstur Helgason hefur skrifað bók um Birgi Andrésson myndlist-
armann, sem lést árið 2007, 52 ára gamall. Í bókinni ræða þeir
saman, Birgir segir sögur, sagðar eru af honum sögur og Þröstur
greinir list hans með sínum hætti. Hann segir að Birgir hafi alltaf
verið að fjalla um það hvernig Ísland væri að hverfa.
Upp, upp, mín sál. Verk
eftir Birgi Andrésson,
handprjónað úr lopa.
’
Hann er svo
fundvís á hluti
sem við erum
hætt að gefa gaum,
hluti úr íslenskum
reynsluheimi og ís-
lenskum þekking-
arbrunni sem eru að
hverfa eða hafa glat-
ast.
Lesbókviðtal