SunnudagsMogginn - 24.10.2010, Síða 26

26 24. október 2010
V
erkalýðshreyfingin hefur verið í
tilvistarkreppu það sem af er
þessari öld og kannski má
segja, að hún hafi hafizt á síð-
ari hluta tíunda áratugar síðustu aldar.
Síðasta stóra afrek hennar var þjóðar-
sáttarsamningarnir fyrir 20 árum, sem
þeir Guðmundur J. Guðmundsson, Ás-
mundur Stefánsson og Einar Oddur
Kristjánsson áttu allan heiður af, þótt
yngri forystumenn í verkalýðshreyfing-
unni og í Samfylkingunni hafi á seinni
árum reynt að gera minna úr hlut þeirra
en efni standa til.
Frá því að þeir samningar voru gerðir
er eins og ný forystusveit verkalýðsfélag-
anna hafi ekki vitað hvert hún vildi
stefna og kannski átti hún af skiljan-
legum ástæðum erfitt með að fóta sig,
þegar peningarnir flæddu yfir landið og
tóku völdin. Þá flóðöldu stóðust fáir.
Verkalýðshreyfingin virtist tapa áttum,
ekki hafa fyrir neinu að berjast og leitaði
styrks í nánara samstarfi við vinnuveit-
endur og að sumu leyti við stjórnmála-
hreyfingar á borð við Samfylkingu.
Í fyrradag kom ársfundur Alþýðu-
sambandsins saman til fundar, sem lauk
síðdegis í gær, föstudag. Ræða Gylfa Arn-
björnssonar, forseta ASÍ, á fimmtudags-
morgun endurspeglaði að sumu leyti
þennan vanmátt verkalýðshreyfing-
arinnar. Hann talaði í afsakandi tón um
samstarf ASÍ-forystunnar við Samtök at-
vinnulífsins og ríkisstjórnina og lofaði
bót og betrun undir kjörorðinu: Hingað
og ekki lengra.
Þessi vandræðagangur verkalýðsfor-
ystunnar er þeim mun athyglisverðari,
þar sem hrunið kallaði á ný átök af henn-
ar hálfu og opnaði henni tækifæri til að
endurnýja sig og hreyfinguna. Hún hefur
hvorki svarað þessu kalli né nýtt þetta
tækifæri.
Um hvað hafa átökin í okkar þjóðfélagi
staðið frá hruni? Í grundvallaratriðum
hafa þau staðið um það, hverjir ættu að
borga afleiðingarnar af hruninu. Kjara-
skerðing var óhjákvæmileg. Það kom í
ljós, að kjarabætur undanfarinna ára
voru falskar og enginn kostur annar en
horfast í augu við það. Það hafa launþeg-
ar almennt gert og tekið á sig mikla
kjaraskerðingu í formi beinna launa-
lækkana, tekjulækkana, atvinnuleysis og
gífurlegra verðhækkana á nauðsynjum.
Svo kom ríkisstjórnin og sagði að al-
menningur yrði að taka á sig meiri byrð-
ar. Fólkið í landinu yrði að taka á sig töp
innistæðueigenda Landsbankans í öðrum
löndum og gerði samninga um slíkar
greiðslur. Það var ekki verkalýðshreyf-
ingin, sem tók upp baráttu gegn þeirri
kröfu ríkisstjórnar á hendur lands-
mönnum. Það voru grasrótarsamtök,
sem að lokum náðu því fram, að þjóð-
aratkvæðagreiðsla færi fram um málið
og þá sagði þjóðin sjálf: hingað og ekki
lengra. Alþýðusamband Íslands var
ekki í fararbroddi í þeirri baráttu. Hvers
vegna ekki?
Verðtrygging og gengistrygging lána-
skuldbindinga hefur tekið á sig nýja
mynd á síðustu þremur árum. Hvers
vegna? Vegna þess, að það hafa verið
færð sterk rök fyrir því, að hinir einka-
væddu bankar og nokkur stór fyrirtæki
þeim tengd hafi tekið stöðu gegn ís-
lenzku krónunni og knúið fram lækkun
hennar með þeim afleiðingum sem því
fylgdi m.a. fyrir lánaskuldbindingar fólks
og fyrirtækja. Nýjar rannsóknir styrkja
þessa söguskoðun. Ekki var það ætlunin
með verðtryggingunni að endurspegla
áhrif slíkra aðgerða. Var það?
Að taka stöðu gegn krónunni má orða á
annan hátt. Það má segja, að skýrara sé
að orða það á þann veg, að bankarnir og
stór fyrirtæki þeim tengd hafi látið greip-
ar sópa um vasa allra landsmanna og
hreinsað út úr þeim þá peninga og eignir,
sem þar var að finna. Þetta er það sem
Hagsmunasamtök heimilanna og aðrir
kalla forsendubrest, að það hafi brostið
forsendur fyrir þeim lánasamningum,
sem gerðir voru. Sú tilfinning fólks, að
það sé ranglátt, að almenningur sitji uppi
með afleiðingarnar í einu og öllu er
ástæðan fyrir 8000 manna fundi á Aust-
urvelli á dögunum.
En það er athyglisvert, að Alþýðu-
samband Íslands stóð ekki fyrir þeim
fundi og ekki heldur einstök verkalýðs-
félög. Hvers vegna ekki?
Sl. sumar bárust þær óhugnanlegu
fréttir, að hjálparstofnanir færu í sum-
arfrí og þá væru ekki lengur neinir á ferð,
sem stæðu fyrir matargjöfum til fólks,
sem þyrfti á því að halda. Hvernig má það
vera, nú á tímum, að fólk þurfi að standa
í langri biðröð klukkutímum saman til
þess að fá gefins mat? Enn og aftur var
það grasrótin, sem kom til bjargar. Al-
þýðusamband Íslands og einstök verka-
lýðsfélög voru þar ekki í fararbroddi.
Hvers vegna ekki?
Það sem hér hefur verið nefnt og ým-
islegt fleira gefur til kynna, að verkalýðs-
forystan hafi orðið viðskila við uppruna
sinn og rætur og mikinn fjölda fé-
lagsmanna sinna. Er það kannski liðinn
tíð, að verkalýðsfélögin standi fyrir úti-
fundum til þess að leggja áherzlu á hags-
munamál félagsmanna sinna? Það hefði
verið áhugavert að hlusta á forseta Al-
þýðusambandsins tala um þessi álitamál í
störfum verkalýðshreyfingarinnar í ræðu
sinni sl. fimmtudagsmorgun en um það
var því miður ekki að ræða.
Verkalýðshreyfingin á Íslandi er í sömu
stöðu og stjórnmálaflokkarnir á Alþingi.
Þeir endurspegla ekki lengur vonir,
áhyggjur og væntingar kjósenda sinna.
Verkalýðsforystan er orðin að einhvers
konar stofnun, sem hefur misst tengslin
við umbjóðendur sína. Þess vegna er hún
víðs fjarri, þegar þeir birtast á götum úti
og berja tunnur til að undirstrika kröfur
sínar, sem þeir hafa fullt frelsi til í frjálsu
samfélagi.
Eru þau öfl til innan verkalýðsfélag-
anna, sem geta knúið fram endurnýjun
og umbætur innan þessarar sögufrægu
hreyfingar? Ræða Vilhjálms Birgissonar
formanns Verkalýðsfélags Akraness í
fyrradag og forsetakjörið í gær benda til
að svo sé.
Hvers vegna hefur verkalýðshreyfingin verið víðs fjarri?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Á
þessum degi fyrir 153 árum komu nokkrir
vaskir menn undir forystu Nathaniels Cres-
wicks og Williams Prests saman svo lítið bar
á í úthverfi iðnaðarborgarinnar Sheffield á
Englandi og stofnuðu fyrsta félag sinnar tegundar í
heiminum. Tilgangurinn var að leika framandi íþrótt,
knattspyrnu, sem var ágætlega til þess fallin að halda
krikketleikmönnum í formi yfir vetrartímann.
Þeir félagar höfðu raunar byrjað að eltast við leð-
urtuðru sér til dægrastyttingar tveimur árum áður en á
þessum tímapunkti þótti þeim ráð að koma tilhlýðilegri
mynd á félagsskapinn og stofnuðu því fyrsta knatt-
spyrnufélag heims, Sheffield Football Club.
Í kjölfarið hófust reglubundnar æfingar á engi í eigu
föður fyrsta formanns félagsins, Fredericks Wards.
Reglur voru býsna frjálslegar, alltént á nútíma mæli-
kvarða. Félagið hafði til dæmis starfað í heilt ár þegar
mönnum hugkvæmdist að dæma aukaspyrnur á brot.
Rangstaða kom ekki til sögunnar fyrr en síðar.
Fyrsta kastið var Sheffield FC eina félagið, þannig að
liðsmenn glímdu hver við annan í leikjum. Oftar en
ekki voru giftir leikmenn í öðru liðinu en einhleypir í
hinu. Ekki fylgir sögunni hvort liðið lét betur að stjórn!
Árið 1860 var annað félag sett á laggirnar í nágrenn-
inu, Hallam FC, og fór fyrsti opinberi knattspyrnuleik-
urinn milli tveggja félaga fram á annan í jólum sama ár.
Sheffield gegn Hallam er hinn upprunalega „derby-
leikur“ og er háður enn þann dag í dag.
Árið 1862 voru knattspyrnufélögin á Sheffield-
svæðinu orðin fimmtán talsins.
Sheffield FC gekk í enska knattspyrnusambandið
fljótlega eftir að það var stofnað árið 1863 en hélt sig
eftir sem áður við sínar eigin reglur. Var það eðli máls-
ins samkvæmt nokkuð ruglandi. Af þessum sökum
gekk illa að koma á leikjum um tíma milli liða frá Shef-
field og annarra liða eða þangað til Sheffield-menn
kyngdu stoltinu árið 1878 og gengust endanlega undir
reglur knattspyrnusambandsins.
Margt bendir til þess að Sheffield-menn hafi verið
framsýnir en þeir drápu hér um bil leikmenn og
áhangendur í Lundúnum úr hlátri árið 1875 þegar þeir
tóku upp á þeim ósköpum að skalla knöttinn í miðjum
kappleik. Þær aðfarir höfðu aldrei sést þar syðra. Þeir
voru líka fyrstir til að innleiða gegnheila þverslá í stað
kaðals. Þá var fyrsta hornspyrna sögunnar tekin í Shef-
field.
Sheffield FC hefur alla tíð verið áhugamannafélag en
tók virkan þátt í að setja atvinnumannafélagið Sheffield
United á laggirnar árið 1889. Atvinnumennska var tek-
in upp 1885 og óx hratt fiskur um hrygg. Fyrir vikið
dróst Sheffield FC aftur úr. Félagið hefur verið býsna
víðs fjarri því að blanda sér í baráttuna um helstu titla
á Englandi, eina mótið sem það hefur unnið er bik-
arkeppni áhugamanna árið 1904. Svo skemmtilega vill
til að forsvarsmenn Sheffield FC áttu einmitt heiðurinn
af því að mótinu var yfir höfuð komið á fót.
Sheffield FC hefur ekki tekið þátt í ensku bik-
arkeppninni síðan fyrir aldamótin 1900, lengst hefur
liðið komist í átta liða úrslit í þessari elstu knatt-
spyrnukeppni heims. Sheffield FC fór þó í sögubæk-
urnar árið 1873 þegar það varð fyrsta – og eina – liðið í
sögu enska bikarsins til að vinna leik á hlutkesti. And-
stæðingurinn óheppni var enginn annar en Shropshire
Wanderers.
Sheffield FC státar af þremur landsliðsmönnum.
Charles Clegg lék fyrsta landsleik sögunnar fyrir Eng-
lendinga gegn Skotum 1872, John Owen (1874) og John
Hudson (1883). Enginn þeirra lék fleiri en einn leik.
Mikið var um dýrðir þegar Sheffield FC hélt upp á
150 ára afmæli sitt fyrir þremur árum. Hápunktur há-
tíðahaldanna var leikur gegn Evrópumeisturum Inter
Mílanó að viðstöddum átján þúsund áhorfendum á Bra-
mall Lane, heimavelli Sheffield United, þeirra á meðal
sjálfum Pelé.
orri@mbl.is
Fyrsta fót-
boltafélagið
stofnað
Ekki er amalegt að
geta hannað merki
með þessari áletrun.
’
Þeir drápu
hér um bil
leikmenn og
áhangendur í
Lundúnum úr hlátri
árið 1875 þegar þeir
tóku upp á þeim
ósköpum að skalla
knöttinn í miðjum
kappleik.
Leikmenn Sheffield FC á góðri stundu árið 1890.
Á þessum degi
24. október 1857