Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 54

Já, vissulega veit
enginn hvað gerð-
ist undir feldinum.
Kannski svaf Þor-
geir, hver veit? En
auövitaö er það
ekki hlutverk
sagnaritarans að
eltast við einstaka
atburði sem engin
leið er að varpa
Ijósi á.
rannsakað örnefni sérstak-
lega tel ég kenningu Þórhalls
Vilmundarsonar um að nöfn
sem upphaflega voru lýsing á
náttúru staðarins hafi fengið
á sig nöfn persóna mjög sann-
færandi.
Enn annað. Þú hugsar pér
það sem stig í þróun trúar-
bragða á íslandi er Þorgeir
Ljósvetningagoði lagðist
undir feld árið 1000. Þú gerir
mikið úr þeirri hugmynd Jóns
Hnefils Aðalsteinssonar, , að
Þorgeir hafi verið í heiðnum
leik eins og seiðmaður
(„shaman") undir feldinum.
Bröltið undir feldinum er að
mestu hulið myrkri og því
vakna efasemdir um notkun
heimilda í þessu sambandi.
Já, vissulega veit enginn
hvað gerðist undir feldinum.
Kannski svaf Þorgeir, hver
veit? En auðvitað er það ekki
hlutverk sagnaritarans að
eltast við einstaka atburði
sem engin leið er að varpa
ljósi á. í elstu heimildum er
þessum atburði lýst á þann
hátt að grunsemdir vakna um
heiðna iðkan Þorgeirs, og
hafa getað vaknað í hugum
þeirra manna sem voru uppi
þegar heimildirnar voru
skrifaðar. í þessu sambandi
skiptir ekki máli hvað Þorgeir
gerði heldur lýsingin á
atburðinum. Á táknrænan
hátt mætast forneskjan og
hinn nýi siður í frásögninni.
Ef til vill hefur það verið
mönnum huggun að geta
ímyndað sér að hin heiðnu öfl
hafi, undir feldinum, veitt
samþykki sitt fyrir því að
gengið yrði á vit nýrra tíma og
nýs siðar. Ég nota þennan
atburð sem tákn til að sýna
hvernig gömlu og nýju hug-
myndirnar bjuggu hlið við
hlið á vissu tímaskeiði. Menn
skiptu ekki um trú á einum
degi, síður en svo, heldur
hægt og sígandi. Við kristni-
tökuna, undir feldinum, náði
kristnin yfirhöndinni og
sagan af Þorgeiri er óljós saga
af atburðinum. Hún hefur
gildi sem lítið dæmi sem
tengja má við hina almennu
sögulegu grunndrætti. Það
skiptir mig engu hvað Þorgeir
gerði undir feldinum!
Vendum okkar kvœði í
kross. Hvaða hugmyndir hef-
urðu um stöðu íslenskra forn-
kvenna eftirkynniþín afþjóð-
veldinu?
Það er mjög erfitt að meta
hana út frá heimildunum.
Þú segirá einum stað að þegar
bróðir drepur mann sem
hefur nauðgað systur hans sé
engin leið að segja til um
hvort hann gerði það til að
verja heiður sinn, cettarinnar
eða konunnar.
Einmitt. Það er erfitt að sjá
raunveruleikann handan
laganna þótt sjálf lögin séu
afdráttarlaus. Þau segja til
um erfðir, hjónaband og
fleira. Þar kemur skýrt í ljós
að konan hafði minni lagaleg-
an rétt en karlar og vitað er að
innan þjóðfélagsins var staða
kvenna misjöfn. Rétt eins og
nú náðu sumar konur sínu
fram, aðrar ekki. Ólafía Ein-
arsdóttir sagnfræðingur hef-
ur reynt að gera mikið úr því
valdi sem fólst í því að konur
höfðu yfirumsjón með fram-
leiðslu á vaðmáli, en stöðu
innan heimilisins má ekki
rugla saman við opinbert
vald. Þegar fjallað er um
stöðu og vald verður að skil-
greina hugtökin.
Einangrun íslands
gerir sögu þess spenn-
andi
Heldurðu að íslenska þjóð-
veldið eigi eftirað heilla fleiri
frœðimenn?
Já. Það er hægt að nota það
sem efnivið í ótal fræðilegar
bækur. Sagan er ekki ein og
óumbreytanleg heldur hefur
hún nánast jafn margar hlið-
ar og fólkið sem fræðin stund-
ar. Sagnfræði felur ekki í sér
einn sannleik. Hún er aðferð
til að líta til fortíðarinnar frá
ólíkum sjónarhornum og ljá
fortíðinni orð. Sögulegur
sannleikur er háður túlkun
fræðimannsins og er því
marghöfða. Sagnaritarar
gefa horfinni tíð ætíð merk-
ingu sem höfðar til samtím-
ans og því fleiri útgáfur af for-
tíðinni sem koma fram því
betra.
Ertu enn að fást við íslenska
þjóðveldið?
Síðan ég lauk við þá bók
sem við höfum verið að ræða
um hér hef ég skrifað nokkrar
52