Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 17

Karl Grönvold
Aldur
Landnámslagsins
ir

7—JL rið 871 e.kr. varð eldgos í eystra
gosbeltinu á Suðurlandi og féll talsverð aska -
bæði súr og basísk (hvít og dökk). Ekki er enn
vitað hvort nokkur var þá sestur að á landinu
þannig að menn yrðu vitni að gosinu. Elstu
mannvistarleií'ar á landinu finnast í jarðvegi
nálægt þessu öskulagi og er þaðan komið
nafnið Landnámslag. Lýsingar og tímasetn-
ingar á eldgosum fyrst eftir landnám í elstu
annálum og öðrum heimildum eru ákaflega
stuttorðar og oft óljósar þannig að þó ein-
hverjir hai'i verið viðstaddir þegar gaus þá
náði það minni ekki í ritaðar heimildir. En
þar sem nú er vitað um jafnvel enn stærri eld-
gos eftir landnám sem hvergi er getið í heim-
ildum þá er þögnin um þetta öskufall engin
vísbending um hvort gosið varð fyrir eða eft-
ir komu fyrstu landnámsmanna. Ari fróði
segir í íslendingabók að landnám norrænna
manna hafi hafist 870 og liafi fyrsti landnánts-
maðurinn, Ingólfur Arnarson, þá verið búinn
að bregða sér til landsins nokkrum árum fyrr
til að kanna landkosli.1 En Ari var uppi meira
en tvö hundruð árum síðar og íslendingabók
er einungis til í enn yngri uppskriftum. Ymsir
vilja líka gruna Ara um að hai'a lagað frásögn
sína að hagsmunum þáverandi höfðingjastétt-
ar eða að hafa einfaldlega ekki vilað betur.2
Nákvæm aldursákvörðun Landnámslags-
ins og tengsl þess við elstu mannvistarleifar
eru því einkar mikilvæg fyrir tímasetningu
landnámsins. Sú nákvæma aldurssetning sem
nú hefur fengist, 871 (+/- 2) e.Kr., er kornin
el'tir nokkrum krókaleiðum þar sem hún
byggist á ískjörnum boruðum úr Grænlands-
jökli en um það samhengi fjallar pistillinn.
Landnámslagið er öskulag
Öskulagatímatalið, sögulegar heimildir og
l'ornleifafræði voru þegar í upphafi fléttuð
saman í þráð sent stöðugt styrkist og gildnar.
Lengi höfðu menn tekið eftir ljósum og dökk-
um láréttum lögunt í rofabörðum og mýrum
en þeir Sigurður Þórarinsson og Hákon
Bjarnason urðu fyrstir til að átta sig á mikil-
vægi þeirra.3 Sigurður helgaði sig síðan ösku-
lagarannsóknum - lærði að lesa öskulögin og
lagði þar með grunninn að notkun þeirra til
tímatals.4
A sviðum jarðfræði er tíminn rakinn á
tvennan hátt; sem afstæður tími og svo í raun-
verulegum árum. Þannig var ein helsta niður-
staða jarðfræðirannsókna á seinni hluta 19. og
fyrri hluta 20. aldar að hægt væri að raða jarð-
Dýpi (m)
Mynd 1.
Breytingar á magni
brennisteins- og
saltsýru og hlutfalli
súrefnissamsæta
(ö,B0) með dýpi i
GRIP-ískjarnanum.
Kvarðinn vinstra
megin sýnir sýru-
magnið, en sá
hægra megin er fyr-
irsúrefnið. Lárétti
kvarðinn sýnir dýpi
frá yfirborði jökuls
en ártölin (867-73)
sýna hvaða ár úr-
koman féll. Línur D1,
D2 og D3 sýna
hvar sýni voru tekin.
Einungis i sýni D2
var ösku að finna.
Myndin er litillega
einfölduð úr grein-
inni.
15