Ný saga - 01.01.2000, Qupperneq 26

Gunnar Karlsson
Lesendur sem
væru alls kostar
ókunnugir höf-
undunum gætu
engan veginn
sagt til um
hvað kaþólikk-
inn Gunnar F.
Guðmundsson,
sósíalistinn
Loftur Guttorms-
son eða lúthersku
guðfræðingarnir
Hjalti Hugason
og Pétur Péturs-
son hefðu skrif-
að
AF
BÓKUM
spor hlutlægninnar batnað síðan hann gerði
það. Þó finnst mér stefna Actons njóta sín
furðu vel í Kristni á íslandi. Lesendur sem
væru alls kostar ókunnugir höfundunum gætu
engan veginn sagt til um hvað kaþólikkinn
Gunnar F. Guðmundsson, sósíalistinn Loftur
Guttormsson eða lúlhersku guðfræðingarnir
Hjalti Hugason og Pétur Pétursson hefðu
skrifað. Né heldur væri unnt að sjá hvað væri
eftir þessa karla og hvað eflir konuna Þór-
unni Valdimarsdóttur. Vissulega réttir Gunn-
ar hlut kaþólsku kirkjunnar miðað við kirkju-
sögu Jóns Helgasonar biskups og flest annað
lesefni sem hel'ur verið á boðstólum um það
efni. En það er ekki annað en hvaða heiðar-
legur sagnfræðingur sem er hefði leitast við
að gera í sporum hans. Gunnari tekst það
bara betur en vænta má af öðrum vegna
þekkingar sinnar á innviðum Rómakirkjunn-
ar. Sjálfsagt finna innanhússmenn í þjóðkirkj-
unni líka merki þess í skrifum guðfræðing-
anna að þeir séu hlynntari einum armi kirkj-
unnar en öðrum. En ég held að það vilji svo
til að samúð þeirra beggja sé með þeim armi
sem í afstöðu sinni til tilverunnar fellur best
að akademískri sagnl'ræði af því tagi sem
Lord Acton Iýsti eftir.
Þetta hlutlausa og trausta yfirbragð öðlasl
kristnisagan ekki með því að láta ógert að
taka afstöðu. Hér eru ekki skrifaðar skýrslur
á grundvelli staðreynda, enda er verkið að
litlu leyti stofnunarsaga en meira saga af
hversdagslegu kristnihaldi og trúarlífi l'ólks.
Hér eru sögulegar kenningar líka ræddar og
metnar, einkum í bindi Hjalta Hugasonar,
sem fjallar um þann hluta sögunnar seni mest
hefur verið kannaður áður og með ólíkustum
niðurstöðum. Kenningar eru líka smíðaðar og
frumrannsóknir gerðar. Mér þótti einna l'róð-
legast og nýstárlegast að lesa trúarlífssögu
niiðalda eftir Gunnar, félags- og menningar-
sögu árnýaldar eftir Loft og kaflann um síðari
hluta 20. aldar eftir Pétur. (Kannski stafar
það bara af því að ég var ókunnugastur þess-
um tímabilum fyrir.) Allir þessir hlutar eru
að verulegu leyti frumsmíð, reislir á frum-
heimildakönnun. Sérstaklega má nefna hvað
Lofti verður mikið úr úrlakskönnun sinni á
fimmtán prestaköllum og hvað niðurstöður
hennar falla áreynslulaust inn í söguyl'irlit
hans.
Höl'undar kristnisögunnar kunna líka að
vekja trausl lesenda með því aö nefna óþægi-
legar staðreyndir. Þannig dregur Hjalti Huga-
son ekkert úr því að líklegast sé að frásögn
Ara fróða af krislnitökunni á Alþingi eigi
við árið 999 fremur en 1000 (I, bls. 101-104),
þótt hann vissi auðvitað vel að ætlunin var að
halda upp á þúsaldaral'mælið árið 2000. Pétur
tekur líka fram að meðal þess sem dundi á
kirkjunni árið 1996 hal'i verið ásakanir konu
um kynferðislega áreitni biskups (IV, bls.
375). Sá sem les þetta fær sterka tilfinningu
um að í þessari sögu hafi ekkert verið dregið
undan vísvitandi.
Kristnisagan er þannig merkur vitnisburð-
ur um það sem virðing fyrir fræðilegum
vinnubrögðum og fræðileg víðsýni getur kom-
iö lil leiðar þegar best tekst til. Hún sýnir að
fréttir af andláti hlutlægnileitandi sagnl'ræði
eru slórlega orðum auknar.
24