Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 35

Menningarstríð í uppsiglingu
ameríska félagsins. Fyrstu ár félagsins sáu
Bandaríkjamenn að Islensk-ameríska félagið
hafði ekki hurði til að keppa við MÍR og
menningaráróðri Bandaríkjanna var jrví
stýrt af Upplýsingaþjónustu Bandaríkjanna.
Trimble gaf tóninn í áróðursstarfsemi Banda-
ríkjanna á íslandi og ekki leið á löngu uns
Upplýsingaþjónuslan leigði stórt húsnæði að
Laugavegi 13 og hal'ði þar bókasaín nreð
tímaritum, blöðum og bókum.31 Arið 1950
hófu Bandaríkjamenn að bjóða íslendingum í
kynnisferðir til Bandaríkjanna og meðal
þeirra sem fóru voru Vilhjálmur Þ. Gíslason,
útvarpsstjóri, Alexander Jóhannesson, há-
skólarektor og Páll ísólfsson, tónskáld. Öðr-
um var boðið með það í huga að reyna að
breyta afstöðu þeirra til Bandaríkjanna, t.d.
Gylfa Þ. Gíslasyni. Gyll'i hafði greitt atkvæði
gegn Keflavíkursamningnum og þátttöku ís-
lands í Atlantshafsbandalaginu. Hann studdi
þó varnarsamninginn 1951, en vildi að herinn
hefði eins lítil áhrif á jrjóðlífið og kostur var.
Sú skoðun hans breyttist ekki eftir kynnisferð
lil Bandaríkjanna, Bandaríkjamönnum til
mikilla vonbrigða. Yfirleitl tókst þó vel til
og Bandaríkjamenn voru ánægðir með þá
menn er völdusl í ferðirnar.32 Starl' Banda-
ríkjamanna fór frekar hægt af stað og raun-
veruleg samkeppni um almenningsálitið hófst
ekki i'yrr en um það leyli er MÍR var stofnað
í mars 1950. Þá var menningarstarf Banda-
ríkjamanna að komast í fastan farveg og þeir
sinntu þessari hlið áróðursstefnu sinnar af
kostgæfni eftir að aðalmótherjinn úr kalda
stríðinu hóf svipaða starfsemi á íslandi.
Menningartengsl Islands og
Sovétríkjanna
Sovétmenn sýndu íslandi ekki mikinn áhuga
fram að síðari heimsstyrjöld. Kommúnista-
hreyfingin á íslandi hafði þó frá upphafi
hennar árið 1921 átt samskipti við Sovétrík-
in,33 en opinber lengsl voru lílil sem engin l'yrr
en stofnað var til stjórnmálasambands milli
Sovétríkjanna og íslands árið 1943.34
Kristinn E. Andrésson, einn af stofnendum
og forystumönnum Sósíalistallokksins, Máls
og menningar og MIR,35 lýsti viðhorfum
rnanna á fjórða áratugnum svo: „Þeir sem
Mynd 5.
Frá fyrsta ársþingi
MÍR sem haldið var
i Fteykjavík 1951.
Á myndinni eru f.v.
Þórbergur Þórðar-
son varaforseti MÍR,
Fjodor Gúsév sendi-
fulltrúi Sovétríkjanna
á Islandi, Halldór
Kiljan Laxness
forseti MÍR, Ársæll
Sigurðsson stjórnar-
maður, Arkadi
Perventsév rithöf-
undur og formaður
sovéskrar sendi-
nefndar, Sigriður
Helgadóttir túlkur
og Aram Katsatúrjan
tónskáld.
víðtæk. Sovétvinafélagið sendi m.a. verka- og
menntamenn til Sovélríkjanna og gaf úl
bækur unr Sovétríkin, til dæmis I Austurvegi
eftir Halldór Kiljan Laxness, Rcmðu hcettuna
eftir Þórberg Þórðarson og Fni Reykjavík til
Odessa eftir Kristinn E. Andrésson.38 Krist-
inn segir frá því í bók sinni, Enginn er eyland.
Tímar rauðra pennct, að slarfsemi Sovétvina-
félagsins hal'i ekki einskorðast við fræðslu urn
Sovétríkin: „Nátengt þessu hlutverki var jafn-
framt að taka þátt í baráttu gegn fasismanum
og stríðsundirbúningi auðvaldslandanna gegn
Sovétríkjunum."39 Fræðslu- og upplýsingar-
starfsemi var aðal Sovétvinafélagsins og líla
rná á félagið sem undanfara MÍR. Sovét-
fremstir stóðu í forystuliði verkalýðshreyfing-
arinnar gerðu sér ljóst að kapphlaupið stóð
milli Ráðstjórnarríkjanna, hins nýborna verk-
lýðsríkis, og auðvaldsheimsins, og það þurl'ti
ekki lil hreinræktaða byltingarmenn franran
af.“36 Menn fylgdust spenntir með þróun
„hins nýborna verklýðsríkis“ og stéttabarátt-
an spannst inn í menningarumræðuna út frá
stjórnmálaþróuninni hér á landi. Komrnún-
istaflokkur Islands, senr var stofnaður haustið
1930, varð þegar deild í joriðja Aljrjóðasam-
bandi kommúnistaflokka, Komintern. og
stoínaði ýrnis hliðarsamtök hér á landi.37
Sovétvinafélagið var eilt slíkra hliðarfélaga
en fyrirmæli uni stofnun þess kornu frá
Kommúnistaflokki íslands. Sovétvinafélagið
starfaði hér á árunum 1932-39, félagið gaf út
tímarit og fyrsti fornraður þess, ritstjóri og
frumkvöðull var Kristinn E. Andrésson.
Félagar voru nokkur hundruð og starfsemi
33