Ný saga - 01.01.2000, Side 69

Guðmundur J. Guðmundsson
Þorskar í köldu stríði
OKKUÐ HEFUR VERIÐ SKRIFAÐ UIll
fiskveiðideilur Islendinga og Breta á
árunum 1972-76.* Lúðvík Jósepsson fjallar
ítarlega um málið út frá sínum sjónarhól í bók
sinni Landhelgismálið. Pað sem gerðist bak
við tjöldin. í bók dr. Hannesar Jónssonar fyrr-
verandi sendiherra, Friends in Conflict. The
Anglo-lcelandic Cod Wars and the Law ofthe
Sea, er rækilega gerð grein fyrir lagalegum
forsendum landhelgismálsins en auk þess
fjallað um samningaviðræðurnar og átökin á
miðunum. í doktorsritgerð Jóns Þ. Þórs,
British Trawlers and Iceland 1919-1976, er
greinargott yfirlit yfir gang mála í síðustu
þorskastríðunum þótl meginefni ritsins sé á
sviði hagsögu. Síðast en ekki síst ber að nefna
ritgerð Alberts Jónssonar „Tíunda þorska-
stríðið“ sem fjallar um 200 mílna deiluna.
Þótt hún sé samin skömmu eftir að atburðir
gerðust og styðjist fyrst og fremst við prent-
aðar heimildir gerir hún nákvæma grein fyrir
gangi mála í deilunni. Sú ritgerð sem hér birt-
ist styðst við ýmis skjöl utanríkisráðuneytis-
ins sem hingað til hafa ekki verið aðgengileg
fræðimönnum og fjallar einkum á áhrif deil-
unnar á samstarf Islendinga við bandamenn
sína í NATO og valdajafnvægið í norðurhöf-
um.
Fiskveiðilögsagan stækkuð í 50 mflur
Þegar gengið var til kosninga 1971 hafði við-
reisnarstjórnin setið að völdum í rúman ára-
tug og komin lalsverð þreyta í stjórnarsam-
starfið. Kjósendur voru einnig orðnir þreyttir
á stjórninni og breytingar lágu í loftinu. í
kosningabaráttunni hétu Framsóknarflokkur,
Alþýðubandalag og Samtök frjálslyndra og
vinstrimanna útfærslu fiskveiðilögsögunnar í
50 mílur og endurreisn sjávarútvegsins og
snerist kosningabaráttan að verulegu leyti um
þessi mál. Eftir að þessir flokkar höfðu náð
meirihluta á þingi varð útfærslan ein megin-
stoðin í stjórnarsáttmála nýju ríkisstjórnar-
innar sem gjarnan var kölluð „Ólafía“.
Forysta Sjáll'stæðis- og Alþýðuflokks taldi
íslendinga hins vegar bundna af ákvæðum
landhelgissamningsins við Breta frá 1961, um
að ekki mætti færa fiskveiðilögsöguna út um-
fram 12 rnílur án samþykkis þeirra eða að úr-
skurður Alþjóðadómstólsins í Ilaag þar um
lægi fyrir. Sjálfstæðisflokkur og Alþýðuflokk-
ur vildu því bíða eftir niðurstöðu hafréttar-
ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna sem halda
átti 1973. Fljótlega varð þó Ijóst að dregist
gæti á langinn að sú ráðstefna kæmist að ein-
hverri niðurstöðu. Almennir flokksmenn í
öllum flokkum þrýstu því á um að fiskveiði-
lögsagan yrði færð út sem fyrst.1
Til að þrýsta á stjórnarandstöðuna til að
sýna samstööu greip Lúðvík Jósepsson sjáv-
arútvegsráðherra og einn aðalhvatamaður út-
færslunnar meðal annars til þess ráðs að
halda almenna fundi um rnálið víðsvegar um
land og tók þátt í þeim fólk úr öllunr stjórn-
málaflokkunum. Á þessum fundum lagði
hann m.a. áherslu á að NATO, herstöðin og
landhelgismálið væru óskyld mál.2 Þetta var
klókur leikur því auðvitað gerði Lúðvík sér
fulla grein fyrir því að NATO og herstöðin
yrðu í þungamiðju átakanna ef Bretar gripu
til herskipaverndar fyrir togara sína.
Hér er rétt að staldra við og velta aðeins
fyrir sér hvers vegna fiskveiðilögsagan var
færð út í 50 mílur en ekki 200 eins og ýmis ríki
Suður-Ameríku höfðu þegar gert. Ástæðan
var einfaldlega sú að þau veiðisvæði sem þá
skiptu mestu máli fyrir Islendinga voru innan
Auðvitað gerði
Lúðvík sér fulla
grein fyrir þvi
að NATO og
herstöðin yrðu
í þungamiðju
átakanna ef
Bretar gripu til
herskipa verndar
fyrir togara sína
67