Ný saga - 01.01.2000, Side 92

Þorleifur Friðriksson
Mynd 2.
Sænskur stéttar-
fétagsfáni frá
árinu 1906.
Litasamsetningin
minnir á lýsing-
una á fyrsta
Dagsbrúnar-
fánanum
skýringar á því hvers vegna fánar verkalýðs-
félaga voru yfirleitt úr dýrasta silki. Og ef til
vill má hér einnig l'inna skýringu á því hvers
vegna verkalýðshreyfingin tók upp rauða lit-
inn, lit sem áður hafði verið litur aðals og
konunga. Silkið var dýrt og rauði liturinn var
fyrr á tímum sá dýrasti sem völ var á. í krafti
samstöðunnar gátu félög verkafólks sýnt i'ram
á að dýrir litir og efni voru ekki einkaeign for-
réttindastétta.
Á ráðstefnu Fyrsta alþjóðasambandsins í
Genf í Sviss í september 1866 varð rauði
fáninn opinbert tákn sósíalískrar verkalýðs-
hreyfingar. Rauður fáni með einkunnarorð-
um Alþjóðasambandsins: Point cle droits sans
devoirs. Point de devoir scins droits. (Engin
réttindi án skyldna, engar skyldur án rétt-
inda).
Þegar rétt hundrað ár voru liðin frá
áhlaupinu á Bastilluna þann 14. júlí 1889 hélt
Annað alþjóðasamband jafnaðarmanna þing
sitt í París. Á veggjum þingsalarins voru rauð-
ir fánar með gylltri áletrun: Proletcirier ciller
Lcinder, vereinigen wir uns! (Verkalýður allra
landa, sameinumst). Það er alhyglisvert að
gefa gaum að breytingunni frá 1866. Þá voru
áletranir á frönsku, 23 árum síðar á þýsku.
Þýskaland hafði tekið við af Frakklandi sem
forystuland sósíalískrar hreyfingar eftir París-
arkommúnuna 1871. Rauði liturinn var eftir
sem áður viðtekinn litur hinnar alþjóðlegu
verkalýðshreyl'ingar og sósíalískt myndmál
(íkonagrafía) hafði einnig skotið rótum. Á
því sviði var nokkurt jafnvægi með þýskum
og í'rönskum áhrifum. Frelsisgyðjci frönsku
byltingarinnar með rauða frýgíska húfu var
orðin tákn hugsjóna hinnar alþjóðlegu jafn-
aðarstefnu. Allt frá 1848 hafði hcindaband
þýsku verkalýðshreyfingarinnar verið tákn
um að baráttan var háð á grunni skipulagðrar
hreyfingar.
Fyrstu fánar stjórnmálafélaga jafnaðar-
ntanna voru allajafna rauðir og úr silki. Litur-
inn undirstrikaði alþjóðlegt gildi hreyfingar-
innar og andstöðu við vaxandi j^jóðernis-
hyggju. Þegar verkalýðsl'élög tóku að aðhyll-
ast hugmyndafræði jafnaðarmanna tóku þau
jafnframt við þessu alþjóðlega táknmáli. Fán-
ar þeirra urðu rauðir. Rauði fáninn sækir fyrst
og í'remst pólitískan boðskap sinn til frönsku
byltingarinnar og hreyl'ingar jafnaðarmanna í
Þýskalandi. Myndmál á fánum verkalýðsfé-
laga er hins vegar ol't sóll til fána gildanna,
frímúrara, bindishreyfingar og til vinnunnar.
Þjóðernishyggja sem hugmyndafræði spegl-
ast í þjóðfánum. Þrílitafánar Frakka og Þjóð-
verja eru dæmi um þjóðfána sem upphaflega
voru bornir við hlið rauðra fána og sýndu
andúð fólks á einveldi. Á síðari hluta 19. ald-
ar dýpkuðu andstæður á milli þjóðfánanna
sem valdatákns borgaralcgra afla og liins
rauða fána verkalýðsstéttarinnar og alþjóða-
hreyfingar hennar. Táknmál fánanna hafði með
öðrum orðum fengið sljórnmálalegt inntak.
Norðurlönd
Undir lok 19. aldar jókst samvinna skandin-
avískra verkalýðsfélaga. Sú samvinna spegl-
ast einna helst í nöfnum félaga. Hins vegar er
ekki hægt að tala um neilt sérskandinavískt
og enn síður norrænt myndmál á fánum
skandinavískra og norrænna félaga.1
90