Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 96

Þorleifur Friðriksson
Mynd 6.
Eðvarð Sigurðsson
formaður Dagsbrún-
ar fræðustóli á 75 ára
afmæli félagsins
26. janúar 1981.
aldrei samþykkt endanlega gerð hans. Nokk-
ur átök urðu um málið á fundi deildastjóra8
og stjórnar en þegar svarf lil stáls með at-
kvæðagreiðslu reyndist aðeins einn vera and-
vígur, Ottó N. Þorláksson. Tillaga meirihlut-
ans var síðan samþykkt á félagsfundi 23. febr-
úar 1913.
Ástæða þess að Ottó felldi sig ekki við
fánalitinn hefur tæpast verið hinn rauði litur
hans, ef til vill þótti honum bláa rammanum
ofaukið eða myndin lákn um sáttfýsi þegar
baráttu væri þörf. Ef svo var má segja að
skoðun hans hafi sigrað þegar næst var farið
af stað og nýr fáni gerður. Þar var bláa ramm-
anum og handabandi sleppt, en á rauðum
grunni hverfðist nafn félagsins um mynd af
haka og skóflu í kross undir rísandi sól. Heim-
ildir félagsins greina ekki frá livenær þessi
fáni var gerður, en hugsanlegt er að hann hafi
verið saumaður árin 1922-23. Um miðjan
þriðja áratuginn fóru að birtast myndir af
merki Dagsbrúnar með auglýsingum frá fé-
laginu. Merkið sést fyrst á síðum Alþýðu-
blaðsins þann 11. mars 1925 og er að stofni til
sama merkið og Dagsbrún hefur haft allar
götur síðan.
Meira er vitað um þriðju fánagerðina. Hún
var gerð í tilefni 50 ára afmælis félagsins 1956.
Tryggvi Magnússon er sagður hafa teiknað
grunnmyndina en Unnur Ólafsdóttir hann-
yrðakona sá um saumaskapinn og réð miklu
um gerð hans þótt hún hafi stuðst við teikn-
ingar Tryggva. Grunnliturinn er sem fyrr
rauður, en lárviðarsveigur hverfist um rísandi
sól og mynd af skóflu og haka á ljósbrúnum
grunni. Á milli sólarinnar og skól'lunnar og
hakans er nafnið Dagsbrún. Yfir lárviðar-
sveignum stendur: Verkamonncifélagið, og
undir honum: stofnað 26. janúar 1906.
Táknmál Dagsbrúnarfána
Fánar áttu ekki að vera birtingarform list-
sköpunar eða l'rumlegir á neinn liátt. Þeir áttu
einungis að vera tákn sem samtíminn skildi.
Engu að síður hafa oft geisað harðar deilur
um fána út frá listrænum viðhorfum. Reyndar
þarf ekki annað en bera saman nokkra fána
frá ólíkum tímabilum til þess að sjá að listræn
viðhorf á hverjum tíma hafa haft sterk áhrif á
myndmál þeirra og alla gerð.
Þegar fánar evrópskra verkalýðssamtaka
eru athugaðir sjást nokkur megintákn sem
koma fyrir aftur og aftur. Við skulum nú
skoða þau sem koma fyrir á fánum Verka-
mannafélagsins Dagsbrúnar.
Rciuði liturinn hefur lengst af verið litur
verkalýðshreyfingarinnar, mikilvægasta ein-
staka tákn hcnnar. Flest evrópsk verkalýðs-
félög hafa haft rauða litinn sem grunnlil. Að
þessu leyti er Noregur undantekning eins og
bent hefur verið á.
Rauði fánaliturinn á sér sögu sem táknlitur
langl aflur í aldir. Samkvæml Olaus Magnus
höfðu víkingar rauðan skjöld í stafni í vík-
ingaferðum og samkvæmt honum báru hinir
heiðnu Samar rauða fána á spjótum sínum.
Sama gerðu riddarar miðalda. Hjá Rómverj-
um var rautl litur stríðsguðsins Mars. Rauði
fáninn var hvort tveggja í senn stríðsfáni og
tákn um hættu. I upphafi nýaldar varð breyt-
ing á notkun rauða fánans. Hann hætti þá að
vera tákn konunga og háaðals og í þess stað
varð hann í æ ríkari mæli réttartákn. I upp-
reisn íbúa Flórensborgar á Italíu 1374 fóru
þeir fram undir rauðum fána sem á var letrað
Liberté (l'relsi) og í sjálfstæðisbaráttu Banda-
ríkjanna 1776-83 voru rauðir fánar með áletr-
uninni Liberty velþekkt sjálfstæðistákn.
Rauði fáninn var tákn frönsku yfirstéttarinn-
ar 1791 sem vildi óbreytt ástand, en ári síðar
gerði alþýðan rauða fánann að tákni sínu um
samstöðu í baráltunni gegn stéttaveldinu og
94