Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Blaðsíða 6

36
TlMARIT VPl 1960
Verðmæti fiskiskipaflotans jókst um 243% frá 1944—
54. Talið er, að í árslok 1958 hafi um 933 millj. kr. verið
bundnar í fiskiskipum (á verðlagi þess árs), þar af ríf-
lega helmingur í bátum.
Eftirfarandi tölur gefa lauslega hugmynd um fiskveið-
ar Islendinga á ýmsum tímum:
■< Heildarfiskafli. í»ús. lestir is p eð S » 11 ~ <v p > m Afli pr. sjómani Lestir Fjöldi fiskiskipu Yfir 12 br.l. Fjöldi fiskiskipíi Undir 12 br.l. — cð -> ■ g 5 £ S *P 10 Ö b S- cð V n £
1905 45.5 10.385 4.4 169 1944 59,32)
1939 349.2') 6.601 53 372 820 87,48)
1957 515.8 6.208 83 573 389 92,6
Tölur um sjómannafjölda gefa varla rétta hugmynd
um raunverulegan fjölda vinnueininga. Samanburður
milli tveggja síðari áranna ætti þó að vera nærri lagi.
Verulegar breytingar eiga sér stað í veiðitækni Is-
lendinga á þessari öld. Til viðbótar við handfæri og línu,
sem aðallega höfðu verið notuð áður fyrr, koma, um og
eftir aldamót, ýmsar tegundir áður óþekktra netaveiðar-
færa, svo sem reknet og herpinót, botnvörpur, dragnæt-
ur og síðar nýjar útgáfur þessara veiðarfæra, s. s.
hringnætur, flotvörpur o. fl. Notkun gerviefna til veið-
arfæragerðar hefst upp úr 1950 og ryðja þau sér sífellt
meira til rúms og er nú, tíu árum síðar, útlit fyrir,
að þau komi algjörlega í stað efna úr jurtaríkinu.
Fjöldi hjálpartækja er tekinn í notkun þegar á öld-
ina líður, svo sem ýmis konar spil, mælitæki og fisk-
sjár, sem ekki verður lýst hér nánar, en hafa eins og
nýjungarnar á sviði veiðarfæra ómetanlegt gildi fyrir
fiskveiðarnar.
Það, sem skiptir sennilega mestu máli fyrir framtið
fiskveiðanna hér við land eru hafrannsóknir og ráðstaf-
anir byggðar á þeim, s. s. hæfileg verndun einstakra
fiskstofna. Er augljóst, að án hagnýtra fiskirannsókna
og ýmissa undirstöðurannsókna, fæst ekki sú þekking,
sem þarf til skynsamlegrar nýtingar hinna einstöku
fiskstofna.
Iðnaður.
er atvinnustarfsemi, sem breytir gæðum efni9lega eða
vélrænt í nýjar afurðir. Það er einatt á reiki, hvað átt
er við með hugtakinu iðnaður og þykir því vissara að
taka fram, að vinnsla landbúnaðar- og sjávarafurða
verður hér talinn til iðnaðar, en byggingariðnaður í sér-
flokki með mannvirkjagerð, þai' sem annars er ekki getið.
Vinnsla landbúnaðarafurða.
Aðalvinnslugreinarnar eru þrjár, ullar-, mjólkur- og
kjötiðnaður. Vélræn vinnsla i ullar- og mjólkuriðnaði
hefst hér á landi um síðustu aldamót, en í kjötiðnaði um
1920. Eru nú starfandi í landinu fjórtán mjólkurvinnslu-
stöðvar og -bú. Þekktast er Mjólkurbú Flóamanna, sem
mun að stærð og öllum tæknilegum útbúnaði standa
mjög framarlega þótt leitað sé víða um lönd. Kjöt-
vinnsla á sér enn aðallega stað í sambandi við sölu og
dreifingu kjötvara, og telst því i fáum tilvikum sjálf-
’) Raunverul. meðalafli 1937—41.
=) MeSaltal 1901—05.
•’) Meðaltal 1936—40.
stæður atvinnurekstur. Sútun, leðuriðnaður og gólfteppa-
gerð eru aðrar helztu vinnslugreinar landbúnaðarafurða.
Vinnsla sjávarafurða.
Framan af öldum er herzla svo til einasta fiskgeymslu-
aðferð, sem hér tíðkast, enda þótt söltun muni hafa
þekkzt. Fyrir miðbik 19. aldar er saltfiskverkun þó
orðin rikjandi og minnkar skreiðarverkunin óðfluga,
þannig, að útflutningur hennar á þessari öld á sér ekki
stað fyrr en 1935. Fyrsta áratug þessarar aldar er þann-
ig mestur hluti aflans, þorskur og síld, saltað. Sildar-
verksmiðja tekur til starfa 1911 til framleiðslu mjöls
og lýsis og skömmu fyrir fyrri heimsstyrjöldina tóku
togarar að sigla með ísvarinn fisk. Um og eftir 1930
hefs't svo frysting hér á landi og einnig framleiðsla
fiskmjöls að nokkru ráði (fyrsta beinamjölsverksmiðjan
byggð 1912). Vinnsla karfamjöls hefst nokkru síðar og
sömuleiðis framleiðsla skreiðar á ný, til útflutnings.
Framl. lýsis, sem sennilega hefur verið þekkt frá upphafi
vega, og stimdum verið útflutningsvara fyrr á öldum, tek-
ur að færast i nútíma horf, þegar kemur fram á öldina og
hvalvinnsla hefst hér að ráði aftur 1948, (um aldamót
höfðu hákarlaveiðar verið mikið stundaðar vegna lifr-
arinnar). Þá má einnig nefna, að niðursuða sjávarafurða
hefst hér upp úr aldamótum án þess, að hún hafi til
þessa náð að verða meðal veigameiri vinnslugreina, en
áhugi virðist nú mjög vaxandi fyrir þessari grein, Þetta
er í mjög grófum dráttum tímatal, sem markar nýjar
greinar í fiskiðnaði landsmanna.
Eftir því sem líður á öldina leggja landsmenn kapp
á að auka verðmæti þess afla, sem dreginn er á land, bæði
með nýjum vinnsluaðferðum og sömuleiðis með því að
nýta hráefnið betur en áður, m. a. með stóraukinni
vinnslu úrgangs, sem áður urðu lítil eða engin verðmæti
úr.
Sé litið á hagnýtingu fiskafla þjóðarinnar s. 1. þrjú
ár (1957—59), sem var rúml. iy2 millj. tonna, kemur i
ljós að hundraðshlutaskipting hans milli vinnslugreina
er þannig:
Fiskur til frystingar 45,0%
Síld i verksm. 16,5%
Fiskur til söltunar 14,5%
Fiskur til herzlu 8,1%
Síld til söltunar 7,8%
Síld til frystingar 2,8%
Isaður fiskur 2,7%
Annað (í verksm., til nið-
ursuðu (262 t)) o. fl. 2,6%
Þessi skipting gerir enga grein fyrir vinnslu úrgangs,
en gríðarlega mikið fellur til af honum, og þá fyrst og
fremst frá frystihúsunum.
Engin leið er að gera grein fyrir vélvæðingu í fisk-
iðnaði hér, svo að gagni sé. Þó er ekki unnt að tala svo
um fiskiðnað, að ekki sé þess getið, að hraðfrysting
fisks hefur orðið stóriðja á 30 árum og var frys'tur fisk-
ur 39,1% af útflutningsverðmæti 1959. 1 mörgum stærri
frystihúsunum hafa flökunarvélar verið teknar í notkun
og yfirleitt reynzt mjög vel. Ryðja slikar vélar sér mjög
til rúms og er þær til dæmis að finna í hinum stóru
verksmiðjutogurum Þjóðverja og Englendinga.
Árið 1960 voru frystihúsin orðin 85. Framleiðsla þeirra
var alls um 83 þús. tonn og útflutningur tæp 70 þús.
tonn 1959. Það virðist verulegur skuggi á þróun þess-
arar greinar fiskiðnaðarins, hve smá mörg frystihús-
anna eru og hve þau nýtast illa. Þannig mun um helm-