Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Síða 76

106
TlMARIT VFl 1960
að það er ekki hlaupið að því að koma ábótarvinnu eða
öðrum hliðstæðum ráðstöfunum á í fyrsta sinn hjá þeim,
sem litla hugmynd hafa um hagsýslustarfsemi (rationali-
sering), en svo er ástatt um okkur Islendinga nú. Þegar
Rafmagnsveitur rikisins fóru fyrir nokkrum árum að
glugga í þessa hluti, ákváðu þær því að leita aðstoðar
norska hagsýslufirmans „Industrikonsulent A/S“ í þeirri
vissu, að ef rétt væri af stað farið, mundi framhaldið
verða auðveldara. Varð niðurstaðan af fyrstu viðræðum
við firmað sú, að hentugt væri að taka háspennulínu-
lagnir rafmagnsveitnanna fyrst til athugunar og að því
búnu aðrar verklegar framkvæmdir, en að hagsýslu-
starfsemi við skrifstofustörf og almennt skipulag á starf-
semi raforkumálastjóra hefur verið unnið samtímis. Jafn-
framt var með tilliti til þess, að þessi hagsýslustarfsemi
er ný hér á landi, talið rétt að fara varlega í sakirnar,
enda fyrst eftir langar athuganir og tilraunir, sem raf-
magnsveiturnar treysta sér til að reyna ábótarvinnu.
Hér skal nú lítillega gerð grein fyrir tímaathugunum
og ábótum við línulagnir rafmagnsveitnanna.
Aðferðir við timaatliuganir.
Við tímaathuganir má nota mismunandi aðferðir og
eru þessar þær helztu:
1. M-T-M eða ,,motion-time-method“ aðferðin.
2. Tíðniaðferðin (Ratio-Delay, work sampling).
3. Klukkuaðferðin.
1. M-T-M.
Þessi aðferð hefur ekki verið notuð hér á landi enn
sem komið er. Aðferðin er í þvi fólgin, að timinn, sem
einstakar líkamshreyfingar taka, er skráður og talinn
saman fyrir viðkomandi verk eða verkhluta.
Þessar frumhreyfingar eru kallaðar „Therblig".
Tímar fyrir hverja einstaka líkamshreyfingu hafa
verið fundnir með nákvæmum athugunum og síðan skrá-
settir í töflum. Út frá þeim töflum er tíminn, sem verkið
tekur, síðan ákveðinn. Tímaeiningin, sem notuð er, er
1/100000 klst. eða 1/28 sek. og má sem dæmi nefna, að
það að rétta út hendina 10 cm og taka þar hlut, sem ligg-
ur meðal annarra hluta, ef maðurinn þarf að velja og
hafna, tekur 8,4 tímaeiningar. Ef hluturinn liggur I 40
cm fjarlægð er tíminn 16,8 timaeiningar.
Þessi aðferð hefur ekki verið notuð hjá rafmagns-
veitum ríkisins, eins og áður segir, þar sem línuvinna
er ekki það fastskorðuð, að hægt sé að mæla fastar
hreyfingar við framkvæmd hennar á þennan hátt.
2. Tíðniaðferðin.
Bæði M-T-M aðferðin og tíðniaðferðin eru tiltölulega
nýjar. Sú síðarnefnda hófst í Bretlandi kringum 1930
með því að í spunaverksmiðju var verið að gera tíma-
athuganir með klukkuaðferðinni. Þetta gaf ekki góða
raun, sökum þess að þræðirnir slitnuðu oft. Reynt var
að nota rafmagnstæki við að ákveða bilanirnar, en það
gaf heldur ekki fulla yfirsýn yfir þær, þvi tækin gátu
ekki ástæðunnar fyrir því að þráðurinn slitnaði. Þá var
tekið það ráð að reyna að ákveða bilanimar statistiskt
þannig að á fyrirfram ákveðnum tíma með mismunandi
millibili var ástand hvers einstaks vefstóls skráð. Þetta
gaf góða raun, og upp úr þessu þróaðist tíðniaðferðin, en
almennt var þó ekki farið að nota hana fyrr en um og
eftir 1950 og þá aðallega í Bandaríkjunum.
Tíðniaðferðin byggist þannig á statistiskum útreikn-
ingi, og er fyrst og fremst notuð, þegar athuga á hvaða
tafir koma fyrir við ákveðið verk og hvernig þær skipt-
ast á ákveðna verkhluta. Reiknað er út, með tilliti til
þeirrar nákvæmni sem óskað er, hversu margar athug-
anir þurfi og því næst eru þær gerðar á fyrirfram á-
kveðnum tímum.
Sem dæmi um þessa aðferð má taka flokk manna, sem
vinnur að strengingu á háspennulínu. 1 flokknum eru
6—7 menn og athuga skal, hvort ástæða er til að f jölga
þeim eða fækka eða hvort einn maður frekar en annar
notast ekki til fulls. Þá er skráð á ákveðnum tíma, hvað
hver maður er að gera, hvort hann er að framkvæma á-
kveðinn verkhluta eða hvort hann biður eftir verkefni.
Með þessari aðferð má fá góða yfirsýn yfir fram-
kvæmd og tilhögun verksins og höfuðkostur hennar er,
að á tiltölulega skömmum tíma má fá miklar upplýs-
ingar um stærri verk og þá um leið sjá hvort ástæða
er til að athuga einstaka verkhluta nánar.
3. Klukkuaðferðin.
Þriðja aðferðin, og sú sem mest er notuð, er hin svo-
kallaða klukkuaðferð. Þessi aðferð er I þvi fólgin að sá,
sem gerir athugunina, skrásetur allt það, sem ákveðinn
maður gerir og tímann, sem hver einstakur liður tekur.
Skrásetningin er þannig, að um leið og byrjað er á
einhverju atriði er lesið á klukkuna, sem svipuð er
skeiðklukku, og sýnir mínútur og 1/100 mínútu. Mis-
munur tveggja álestra er sá tími, sem einstakur verk-
hluti tók.
Þessi aðferð og tíðniaðferðin hafa verið notaðar hjá
raf magn s veitunum.
Afkaslamagn og ákvörðun máltíma.
Sá tími, sem fæst með ofangreindum aðferðum, er
kallaður skráður tími. Vegna mismunandi vinnuhraða
einstaklinga er ekki hægt að leggja skráðan tíma beint
til grundvallar fyrir annað verk. Skráður tími er því
umreiknaður I máltíma viðkomandi verks. Þetta er gert
á þann hátt, að afköst þess, sem framkvæmir verkið
meðan á timaathugun stendur, eru metin út frá vinnu-
hraða hans sem hundraðshluti af málafköstum. Skráður
tími er síðan margfaldaður með þessurn hundraðshluta
og fæst þá máltími.
Máltimi er skilgreindur þannig:
„Málafköst eru þau afköst, sem vanur maður með
þekkingu á verkinu, vinnuaðferðinni og vélinni, getur
skilað, þegar hann vinnur með hraða, sem hægt er að
halda árum saman án þess að blða tjón á heilsu sinni“.
Til þess að kenna þeim, sem framkvæma tímaathug-
anir, að meta vinnuhraða einstakra manna við ýmis verk,
hafa verið útbúnar sérstakar kennslukvikmyndir. Fyrir
þau verk, sem kvikmyndimar ná til, hafa verið gerðar
mjög nákvæmar og langvarandi athuganir og máltími
hvers verks ákveðinn út frá þeim.
I kvikmyndunum er síðan sýnt, þegar verkin eru unn-
in með mismunandi afköstum. Kennslan er I því fólgin
að æfa mennina í að meta þann mismunandi vinnuhraða,
sem kvikmyndirnar sýna, unz þeir eru orðnir það þjálf-
aðir að skekkjan í afkastamati þeirra liggur innan á-
kveðinna takmarka.
Er þá talið, að þeir séu færir um að meta önnur verk
út frá vinnuhraða, þegar þeir hafa kynnt sér verkið og
vita í hverju framkvæmd þess er fólgin.