Freyr - 01.07.1947, Qupperneq 10

192
FREYR
með öllu eða var dregið á langinn og taf-
ið með þrasi um staðaval.
Frábærir menn, svo sem Torfi í Ólafs-
dal, séra Sigtryggur á Núpi og Sigurður
Þórólfsson, stofnuðu einkaskóla og leystu
þannig vandann.
Guðmundur Hjaltason ferðaðist um
landið og boðaði æskunni þá menningar-
strauma, sem hann hafði kynnzt í Nor-
egi. Þar kynntist hann samtökum ungra
manna um alls konar þjóðlega vakningu,
sem einnig ætti að ná til íslenzkrar æsku.
Guðmundur lagði á sig langar göngur að
vetrarlagi, vosbúð og sult. Þekking hans og
hugsjón í þá átt að hrífa íslenzka æsku til
félagsskapar og átaka um þjóðleg mál,
gengu fyrir ytri eigin þægindum.
Upp af svona frækornum uxu ung-
mennafélögin. Með þeim hófst alda, sem
hreif æsku landsins til margs konar dáða.
Fágun móðurmálsins var sett hæst, lærð
voru kraftmikil ættjarðarljóð og þau
sungin. Á fundum tömdu menn sér rök-
ræður um þjóðleg málefni með það fyrir
augum að hafa síðar áhrif á framkvæmd
þeirra, s. s. skólamál, íþróttir, skógrækt,
bindindi, hollar skemmtanir o. fl. Mark-
miðið var ræktun lands og lýðs. Þetta
starf og sú hugsjón, sem nærði það, var ó-
metanlegur grundvöllur að því, sem síðar
kom, enda voru það forystumenn ung-
mennafélaganna, sem urðu höfuð braut-
ryðjendur héraðsskólanna, s. s. Jónas Jóns-
son og Tryggvi Þórhallsson, sem báðir
notuðu valdaaðstöðu sína til þess að
hrinda áfram skólamálum sveitanna, og
þá alveg sérstaklega héraðsskólunum. Það
átak, sem þessir tveir ráðherrar gerðu í
sinni valdatíð, markar stórmerk tímamót
í skólamálum sveitanna á íslandi og þó
alveg sérstaklega á Suðurlandi, því að þar
hafði staðið langvinn deila um skólasetur.
Staðadeilan var einatt til mikilla tafa.
Þingeyingaar deildu um Grenjaðarstað og
Laugar sem skólasetur. Fimmtíu ár liðu frá
því að fela átti séra Magnúsi Helgasyni
forystu æskulýðsskóla á Suðurlandi, unz
skólinn var reistur á Laugarvatni, og voru
þá samt mjög margir sáróánægðir.
Hreppapólitík um staðarval tafði nám-
fúsa æsku frá námi á Suðurlandi í manns-
aldur, svo dæmi sé nefnt.
Fólk skiptist mjög í tvo flokka um álit á
þessum skólum, sem uxu upp í sveitunum.
Flest sveitafólk fagnaði skólunum og sendi
þeim börn sín til uppeldis og náms. Ýmsir
merkir lærdómsmenn, listamenn og þekkt-
ustu embættismenn í Reykjavík studdu
sveitaskólana á margvíslegan hátt. Ég
nefni sem dæmi, að Guðm. Björnson land-
læknir og Guðm. Finnbogason próf. voru
viðstaddir vígslu Laugarvatnsskólans og
héldu hvatningarræður. Skáldin Þorsteinn
Gíslason og Jakob Thorarensen ortu til
skólans hvatningarljóð, og tónskáldin Páll
ísólfsson og Sigvaldi Kaldalóns gerðu lög
við kvæðin.
í héraðsskólunum er nokkuð af lista-
verkum, sem ýmsir listamenn hafa gefið
þeim.
Sýslufélög, hreppar og einstakir menn
hafa styrkt skólana með fjárframlögum,
gjöfum bóka- og ýmissa muna. Allt þetta
studdi ungu skólana ómetanlega. Loks má
nefna vinsamlegar blaðagreinar og önn-
ur ummæli, sem þýðingarmikinn þátt til
styrktar þeim.
Skoðanir manna fara sjaldan saman,
þegar um nýjar framkvæmdir er að ræða.
Þannig var um skoðanir manna á héraðs-
skólunum. Samhliða þeirri miklu hvatn-
ingu, sem að framan er getið, kom fram
nokkur kali til þessarra nýju stofnana,
stundum jafnvel bein óvild, og þá helzt
frá bæjamönnum og bæjablöðum. Menn
sögðu, að þessir nýju sveitaskólar væru