Fréttablaðið - 31.03.2012, Blaðsíða 22

22 31. mars 2012 LAUGARDAGUR
Í ljósi umræðu að undanförnu eru hér settar fram upplýsingar
um lífríki og möguleg áhrif fyrir-
hugaðra virkjana í Þjórsá.
Veiðimálastofnun er óháð rann-
sókna- og ráðgjafastofnun. Rann-
sóknarsviðið er lífríki í vatni,
veiðinýting, fiskrækt og fiskeldi.
Stofnunin vinnur fyrir marga aðila
er nýta auðlindir vatns. Veiðimála-
stofnun sinnir ekki stjórnsýslu og
því leyfir hún ekkert né bannar.
Fyrir mat á áhrifum á umhverfi
vegna virkjana í neðri Þjórsá vann
Veiðimálastofnun viðamikla rann-
sóknavinnu fyrir Landsvirkjun.
Niðurstöður þessara rannsókna
voru nýttar ásamt öðrum upp-
lýsingum þegar umhverfisáhrif
voru metin.
Virkjanirnar voru leyfðar með
skilyrðum árið 2003. Hvað vatna-
lífríki varðar voru sett skilyrði að
greið leið yrði fyrir fisk upp ána
og að fiskvegir væru byggðir yfir
alla stíflugarða, lágmarksvatn
yrði alltaf á farvegum neðan við
stíflur svo að vatnalíf þrifist þar
og að fært yrði fyrir fisk. Þá voru
sett skilyrði um að búnaður væri
settur í stíflu Urriðafossvirkjunar
til að seiði kæmust þar ósködduð
niður ána og til sjávar.
Í rannsóknunum var lífríki
Þjórsár kortlagt og metin áhrif
fyrirhugaðra virkjana og bent á
mögulegar mótvægisaðgerðir.
Megi n niðurstöður ra n n-
sóknanna voru að í Þjórsá er ríku-
legt lífríki. Víða eru góð búsvæði
fyrir laxfiskaseiði og talsvert upp-
eldi lax og urriða er í Þjórsá og í
Kálfá. Ofan við fossinn Búða er
vaxandi uppeldi laxa en fiskvegur
var byggður þar árið 1991. Sam-
kvæmt laxveiðitölum hefur lax-
gengd farið vaxandi og var meðal-
veiði áranna 2006-2010, 5.365
laxar og 844 urriðar. Meira en
95% aflans er netaveiði. Laxastofn
Þjórsár er stór á landsvísu.
Þegar hafa komið út 23 skýrslur,
alls 865 blaðsíður, um rannsóknir á
lífríki Þjórsár sjá www.veidimal.is
Þegar meta á hugsanleg áhrif
fyrirhugaðra virkjana í Þjórsá
verður að líta til þess að Þjórsá
er mikið breytt af mannavöldum.
Fimm virkjunum þar fylgja mörg
miðlunarlón og veitur. Þetta hefur
gerbreytt eiginleikum árinnar.
Rennsli er mun stöðugra og jökul-
svifaur minni. Þetta hefur bætt
skilyrði fyrir flestar lífverur í
ánni og birtist meðal annars í
meiri laxaframleiðslu og laxveiði.
Með fiskvegi við fossinn Búða tvö-
földuðust búsvæði fyrir lax. Lax er
enn að nema þar land og á því lax-
gengd í Þjórsá enn eftir að aukast.
Fyrirhugaðar virkjanir í
neðri Þjórsá eru þrjár. Sú efsta
er Hvammsvirkjun, sú næsta
er Holtavirkjun, báðar ofan við
náttúru legt fiskgengt svæði Þjórs-
ár. Sú neðsta er Urriðafossvirkjun.
Árvatn Þjórsár er súrefnisríkt
og engar líkur á að lífríki árinn-
ar skaðist vegna þess né held-
ur mun frumframleiðni minnka
í ánni eins og haldið hefur verið
fram. Möguleg stærð laxastofns-
ins í Þjórsá mun minnka vegna
tapaðra búsvæða sem fara undir
lón. Á móti kemur að landnám lax
ofan við fossinn Búða á enn eftir
að aukast. Án mótvægisaðgerða
(fiskvega) myndu virkjanirnar
loka aðgengi að bú svæðum ofan
þeirra. Gert er ráð fyrir fisk-
vegum fram hjá öllum stíflum.
Þessu til viðbótar er gert ráð
fyrir svo kallaðri seiðafleytu við
Urriðafoss virkjun. Slíkar fleytur
byggja á því að laxfiskar á leið til
sjávar nýta sér yfirborðsstraum og
fylgja honum niður ár og leitast við
að fara yfir hindranir. Ef aðgerðir
til að tryggja göngur fiska upp og
niður virka sem skyldi mun áfram
verða sterkur laxastofn í Þjórsá.
Afar ólíklegt er að hann hverfi
eins og haldið hefur verið fram.
Vissulega er áhætta fólgin í öllum
inngripum í náttúruna. Hvernig
gera á fiskvegi til að koma fiski
yfir hindranir er vel þekkt hér á
landi. Þar er áhætta því ekki mikil.
Reynsla er lítil á búnaði til að koma
seiðum niður ár. Mikil þróunar-
vinna hefur verið unnin erlendis í
slíku og þar hafa menn náð góðum
árangri, t.d. í Columbia-fljótinu í
Bandaríkjunum. Sú reynsla verður
nýtt í Urriðafossvirkjun.
Seiði geta farið í gegnum hverfla
virkjana og er vel þekkt hve mikil
afföll fylgja því. Í Þjórsá hefur
verið reiknað hver afföllin væru
ef svo illa færi að seiði færu þá
leið niður ána. Þær tölur benda til
að afföll séu ekki mikil í hverri
virkjun. Meiri hætta fylgir því
ef seiði verða innlyksa í inntaks-
lónum virkjana. Þau viðhalda sjó-
þroska einungis í nokkrar vikur
og ef þau komast ekki til sjávar
á þeim tíma eiga þau takmarkaða
lífsmöguleika.
Landsvirkjun hyggst fyrst
reisa efstu virkjunina í Þjórsá,
Hvammsvirkjun, og síðan halda
niður ána og síðast yrði Urr-
iðafossvirkjun reist. Það gefur
því ágæta möguleika á að prófa
lausnir til að koma fiski lifandi
upp og niður Hvammsvirkjun og
láta þær sanna gildi sitt. Að því
fengnu ætti áhættan að vera minni
þegar kemur að byggingu Urriða-
fossvirkjunar. Ef illa tekst til með
Hvammsvirkjun er hægt að bíða
með frekari virkjanir í Þjórsá uns
viðunandi árangur næst.
Vatnsaflsvirkjunum fylgja oft
breytingar á vatnalífi. Hlutverk
Veiðimálastofnunar er meðal
annars að meta á faglegan hátt
með rannsóknum umfang slíkra
breytinga, benda á leiðir til að
draga úr neikvæðum áhrifum og
á mögulegar mótvægisaðgerðir. Á
þann hátt mun Veiðimálastofnun
vinna hér eftir sem hingað til.
Virkjanir í neðri Þjórsá
Á hverju sumri eru 70 þúsund hross og 1.350.000 fjár að
elta uppi tætingslegar gróður-
leifar landsins allt sumarið án
nokkurrar ábyrgðar eigenda
þeirra.
Landgræðslustjóri segir að til
séu engin lög í landinu sem virki
þannig að þau heimili henni að
grípa til neyðarúrræða vegna
ofbeitar eða landníðslu. Bændur
hafi allt forræði og eignarhald
á nýtingu lands, hvort sem það
séu þjóðlendur eða ekki. Er
þetta ekki það fyrsta sem þarf
að leiðrétta í gömlum og úrsér-
gengnum lögum? Þó er brýnast
af öllu að setja lög um það, að
starfsstétt sem byggir afkomu
sína á ræktun búfjár hafi sínar
skepnur á sínu eigin landi en
ekki annarra.
Við skattgreiðendur greiðum
sauðfjárbændum rúma fjóra
milljarða á ári fyrir að fram-
leiða þessar skepnur, helmingi
fleiri en þörf er á. Þessar
greiðslur eru auðvitað fram-
leiðsluhvetjandi, því fleiri
kindur, því meiri peninga. Þetta
er grátbrosleg aulastefna, því
jafnfamt hefur verið reynt með
hikandi hendi að fá eitthvað af
öllum þessum fjárbændum með
alla þessa offramleiðslu til að
snúa sér að einhverju öðru.
Má þar nefna vinnu við upp-
græðslu lands o.fl. og lofað
stuðningi við breytingar á
rekstri fjárbúa en fengið nánast
engar undirtektir. Jafnvel þó
sumir af þessum bændum eigi
ekki einu sinni land fyrir þessar
skepnur sínar, en láti þær bara
ganga á annarra manna löndum
öllum til mikils ama. Slíkt órétt-
læti er ekki hægt að koma í veg
fyrir á meðan löngu úrelt rán-
yrkja með lausagöngu búfjár er
ennþá við lýði. Allir aðrir lands-
menn verða að girða sig af frá
sauðkindinni, í stað þess að
girða hana af.
Við megum líka þola það að
þegar við förum um landið í
sumarfríinu okkar þá erum
við oft á niðurnöguðum blóm-
lausum beitilöndum, nema
á fáeinum uppgræddum og
afgirtum svæðum og girðinga-
vír okkur til yndisauka með-
fram öllum vegum. Landgræðsl-
an var stofnuð af Alþingi fyrir
rúmum 100 árum til að græða
upp stórskemmda landið okkar.
Hún hefur fengið milljarða frá
ríkinu en nær varla að halda
í við skemmdirnar vegna of-
beitarinnar. Eigum við að halda
svona áfram næstu hundrað
árin bara svo að þeir sem sitja
á þingi þurfi ekki að óttast um
atkvæðin sín frá bændum ef
stuggað væri við þessum for-
réttindum þeirra. Hvað annað
gæti komið í veg fyrir þessar
nauðsynlegu breytingar, land-
inu og ríkissjóði til góðs?
Svar óskast!
Ofnýtt land
Orkumál
Sigurður
Guðjónsson
forstjóri
Veiðimálastofnunar
Landbúnaður
Herdís
Þorvaldsdóttir
leikkona og fv.
formaður Lífs og
lands
Við skattgreið-
endur greiðum
sauðfjárbændum rúma
fjóra milljarða á ári
fyrir að framleiða þessar
skepnur, helmingi fleiri
en þörf er á.
Lífeyrissparnaður
með trausta
og góða ávöxtun
Landsbankinn býður ölbreyttar leiðir í lífeyrissparnaði og
er traustur bakhjarl. Íslenski lífeyrissjóðurinn og Lífeyrisbók
Landsbankans hafa skilað góðri ávöxtun undanfarin þrjú ár.