Fréttablaðið - 31.03.2012, Síða 102

31. mars 2012 LAUGARDAGUR62
milljón ljósára fjarlægð frá jörðu,
en hún er fyrsta fjarreikistjarnan
sem finnst á lífbelti á braut um
aðra stjörnu. Hins vegar er ekki
ljóst hvort um bergstjörnu sé að
ræða og því óljóst hvort þar sé líf-
vænlegt.
Líklega fljótandi vatn að finna
Í ár hefur enn dregið til tíðinda
þar sem í janúar var tilkynnt
um uppgötvun á þremur smæstu
reikistjörnum sem fundist hafa
á braut um aðra stjörnu sem lík-
ist sólinni. Allar eru þær smærri
en jörðin, sú smæsta er á stærð
við Mars. Nýjustu fréttirnar eru
hins vegar frá ESO en í vikunni
var tilkynnt um að HARPS mæli-
tækið hafi uppgötvað bergstjörnu
sem er í 22 ljósára fjarlægð og
líkari jörðinni en nokkur önnur
sem hingað til hefur fundist,
Gliese 667 Cc. Hún er um það bil
fjórum sinnum þyngri en jörðin,
en þar er þó talið mjög líklegt að
fljótandi vatn sé að finna.
Þetta svið rannsókna er tví-
mælalaust eitt allra mest spenn-
andi verkefni sem nú er í gangi í
stjörnufræðunum og stórtíðindi
berast reglulega. Hinn gamli
draumur mannkyns um að öðlast
vissu um að líf finnist á öðrum
hnöttum rætist ef til vill ekki á
næstu árum, en eftir því sem
fleiri „Gullbrár-reikistjörnur“
finnast aukast líkurnar.
Heimildir: Stjörnufræðivefurinn,
NASA.gov, Discovery.com.
J
arðarbúar hafa í aldanna
rás horft upp til stjarn-
anna og velt því fyrir sér
hvað þar væri að finna og
hvort þar sé líf, jafnvel
verur sem horfi til baka í
svipuðum þönkum. Hvort
sem um er að ræða örver-
ur eða litla græna menn
með ýmislegt misjafnt á prjónun-
um eru vísindamenn og áhugafólk
hugfangið af þessum pælingum
og eru fullkomnustu tæki og tól
notuð til þess að leita að nýjum
heimum.
Undanfarið hafa borist fjöl-
margar fréttir af þessum rann-
sóknum þar sem sífellt finnast
fleiri reikistjörnur um óravídd-
ir alheimsins sem eru af réttri
gerð og búa við réttar aðstæður
til að þar geti mögulega þrifist
líf. Leitin beinist að svokölluðum
fjarreikistjörnum sem eru reiki-
stjörnur á braut um stjörnur utan
okkar sólkerfis. Til að geta talist
lífvænleg þarf fjarreikistjarna til
dæmis að vera af rétti gerð, það
er bergstjarna en ekki gashnött-
ur, af réttri stærð og ekki síst að
vera hæfilega langt frá stjörn-
unni sem hún gengur um. Sé hún
of nálægt verður hún of heit, líkt
og er tilfellið með Venus og Merk-
úr í okkar sólkerfi, og sé hún of
langt í burtu, eins og Mars, er of
kalt til að líf geti þrifist þar.
Milljarðar „Gullbrár-reikistjarna“
Þetta fjarlægðarbil kallast líf-
belti en í daglegu tali er líka talað
um Gullbrár-beltið og Gullbrár-
reikistjörnur, og er þar vísað til
ævintýrisins þekkta um stúlkuna
Gullbrá sem laumaði sér inn í hús
bjarnafjölskyldunnar og kunni
best að meta grautinn, stólinn og
rúmið sem voru „alveg passleg“.
Í vetrarbrautinni eru hundruð
milljarða sóla og eins og gefur að
skilja næst ekki að fylgjast með
nema broti af líklegum stjörn-
um. Það er til dæmis gert með
HARPS mælitæki ESO, stjörnu-
stöð Evrópulanda á suðurhveli,
og Kepler-sjónauka NASA, geim-
ferðastofnunar Bandaríkjanna.
Með þeim hefur þó margt athygl-
isvert komið í ljós, til dæmis
upplýsti ESO á dögunum að vís-
indamenn teldu að tugi milljarða
bergreikistjarna, sem eru örlítið
stærri en jörðin, væri að finna í
lífbeltum stjarna í vetrarbraut-
inni.
Tímamótafundir
En er raunhæft að finna nýja
jörð annars staðar í geimnum?
NASA staðfesti í fyrsta sinn í
desember síðastliðnum að vís-
indamenn stofnunarinnar hefðu
fundið tvær bergstjörnur á stærð
við jörðina, í kringum stjörnuna
Kepler 20, í um þúsund ljósára
fjarlægð frá jörðu. Þær eru hins
vegar of nálægt stjörnunni sinni
og of heitar til þess að líklegt sé
að fljótandi vatn sé þar að finna.
Í sama mánuði fannst önnur fjar-
reikistjarna, Kepler 22b, í 600
Undanfarið hafa borist fjölmargar fréttir af
þessum rannsóknum þar sem sífellt finnast
fleiri reikistjörnur um óravíddir alheimsins
sem eru af réttri gerð og búa við réttar aðstæð-
ur til að þar geti mögulega þrifist líf.
■ SÆVAR HELGI BRAGASON, RITSTJÓRI STJÖRNUFRÆÐIVEFSINS
Sævar Helgi Bragason, ritstjóri Stjörnufræði-vefsins, fylgist grannt með rannsóknum á
aðstæðum á fjarreikistjörnum og segir að það sé
afar heillandi svið.
„Hvatinn á bak við þessar rannsóknir er vitan-
lega leitin að lífi í geimnum,“ segir Sævar og
bætir því við að rannsóknarferlið sé flókið en um
leið mjög skemmtilegt.
„Stærð reikistjarnanna er ákvörðuð með
svokallaðri þvergönguaðferð. Til dæmis fylg-
ist Kepler-sjónaukinn stöðugt með stjörnum
og mælir breytingar í birtumagni þegar reiki-
stjarna gengur fyrir hana. Til að komast að því
hvort um sé að ræða gashnött eða berg stjörnu
þarf fyrst að finna massa hennar með svo-
kallaðri sjónstefnumælingu, og þá er hægt að
ákvarða eðlismassann og bera saman við það
sem við þekkjum, til dæmis jörðina, ef eðlismass-
inn er mun minni en jarðarinnar er líklegast um
gashnött að ræða.“
En hvernig má sjá, úr þessari órafjarlægð,
hvort líf sé að finna á reikistjörnum sem uppfylla
öll skilyrðin?
Sævar segir að til þess þurfi að greina lofthjúp
reikistjarnanna.
„Við þyrftum ansi öflugan sjónauka til að skera
úr um hvort líklegt sé að líf finnist á reikistjörnu.
Við myndum þá fylgjast með hnettinum ganga
fyrir stjörnuna og greina litróf ljóssins sem
berst í gegnum lofthjúpinn. Með því getum við
efnagreint lofttegundirnar. Ef þar eru til dæmis
metan, súrefni og koldíoxíð væri það mjög sterkt
merki um líf, en það væri ólíklegt ef ekkert væri
að sjá nema vetni og helíum.“
Finnist reikistjarna sem uppfyllir öll skilyrði;
bergstjarna í hæfilegri fjarlægð frá stjörnu með
lofthjúp sem bendir til lífs, er engu að síður mikið
verk óunnið til að skera úr um hvort líf sé þar að
finna.
„Gliese 667 Cc er í 22 ljósára fjarlægð og miðað
við tæknina sem við búum við í dag tæki það
okkur um 300.000 ár að ferðast þangað! Ef þar
væru hins vegar búsettar viti bornar verur sem
búa svo vel að eiga útvarpssjónauka, er málið að
senda þeim skilaboð. Það tekur ekki nema 22 ár
að senda skilaboðin þangað og svo 22 ár til að fá
svar til baka. Það er farsælasta aðferðin sem við
höfum nú, þangað til að við finnum tækni sem
getur komið okkur milli staða í geimnum með
meiri hraða. Það er auðvitað framtíðarstef, en við
munum aldrei finna neitt nema við leitum.“
Finnum ekkert nema við leitum
Leitin að lífi í ljósárafjarlægð
Geimvísindastofnanir leita gagngert að reikistjörnum um alla vetrarbrautina þar sem líf gæti þrifist. Kepler-sjónaukinn frá NASA
og fleiri tæki eru notuð til að greina hnettina og síðustu mánuði hafa hver stórtíðindin rekið önnur. Þorgils Jónsson kynnti sér
leitina að tvíförum jarðarinnar og möguleikanum á að finna líf á öðrum hnöttum í margra ljósára fjarlægð.
ÚTHÖF Í ÓRAVÍDDUM ALHEIMSINS Rannsóknir hafa leitt í ljós að milljarðar reikistjarna í vetrarbrautinni gætu verið af réttri gerð til að líf gæti þrifist þar. Nýjustu fréttir eru af
reikistjörnunni Gliese 667 Cc sem er í 22ja ljósára fjarlægð frá jörðu. Þessi mynd er unnin af ESO og sýnir hvernig gæti verið umhorfs á yfirborði hennar. MYND/ESO
© GRAPHIC NEWS
Leitin að annarri jörð
Kepler-sjónauka NASA var skotið á loft árið
2009 til þess að leita fjarreikistjarna, sérstak-
legra þeirra sem líkjast jörðinni. Sjónaukinn fylg-
ist stöðugt með birtu frá um 150.000 stjörnum
í vetrarbrautinni á svæði milli
Svansins og Hörpunnar, til að
greina stærð reikistjarna með
þvergönguaðferðinni. Sjónaukinn er hinn stærsti
sinnar tegundar. Hann vegur
rúmt tonn og í honum er
aðeins eitt mælitæki,
ljósmælir, sem
samanstendur af
röð 42 CCD-
flaga.
Sjónaukinn
er á braut um
sólina meðfram
jörðinni og
er staðsettur
þannig að ekk-
ert trufli sjónvið
hans.
Þvergönguaðferðin
Kepler-sjónaukinn
leitar að reikistjörnum
með því að mæla
breytingar á birtustigi
frá stjörnum á meðan
reikistjörnurnar ganga fyrir sjónsvið
þeirra. Með því má greina stærð
þeirra.
Sjónsvið Kepler-
sjónaukans
Deneb
Albíreó
Svanurinn
Harpan
Vega
Reikistjarna
Ljós
Stjarna
B
ir
tu
st
ig
Tími
Lífbelti stjarna: Í ákveðinni fjarlægð frá stjörnu er hæfilegt hitastig til að líf geti þrifist þar.
Heitar stjörnur Stjörnur líkar sólinni okkar
Kaldari
stjörnur
Heimild/NASA, Stjörnufræðivefurinn ©GRAPHIC NEWS