Fréttablaðið - 31.03.2012, Page 102

Fréttablaðið - 31.03.2012, Page 102
31. mars 2012 LAUGARDAGUR62 milljón ljósára fjarlægð frá jörðu, en hún er fyrsta fjarreikistjarnan sem finnst á lífbelti á braut um aðra stjörnu. Hins vegar er ekki ljóst hvort um bergstjörnu sé að ræða og því óljóst hvort þar sé líf- vænlegt. Líklega fljótandi vatn að finna Í ár hefur enn dregið til tíðinda þar sem í janúar var tilkynnt um uppgötvun á þremur smæstu reikistjörnum sem fundist hafa á braut um aðra stjörnu sem lík- ist sólinni. Allar eru þær smærri en jörðin, sú smæsta er á stærð við Mars. Nýjustu fréttirnar eru hins vegar frá ESO en í vikunni var tilkynnt um að HARPS mæli- tækið hafi uppgötvað bergstjörnu sem er í 22 ljósára fjarlægð og líkari jörðinni en nokkur önnur sem hingað til hefur fundist, Gliese 667 Cc. Hún er um það bil fjórum sinnum þyngri en jörðin, en þar er þó talið mjög líklegt að fljótandi vatn sé að finna. Þetta svið rannsókna er tví- mælalaust eitt allra mest spenn- andi verkefni sem nú er í gangi í stjörnufræðunum og stórtíðindi berast reglulega. Hinn gamli draumur mannkyns um að öðlast vissu um að líf finnist á öðrum hnöttum rætist ef til vill ekki á næstu árum, en eftir því sem fleiri „Gullbrár-reikistjörnur“ finnast aukast líkurnar. Heimildir: Stjörnufræðivefurinn, NASA.gov, Discovery.com. J arðarbúar hafa í aldanna rás horft upp til stjarn- anna og velt því fyrir sér hvað þar væri að finna og hvort þar sé líf, jafnvel verur sem horfi til baka í svipuðum þönkum. Hvort sem um er að ræða örver- ur eða litla græna menn með ýmislegt misjafnt á prjónun- um eru vísindamenn og áhugafólk hugfangið af þessum pælingum og eru fullkomnustu tæki og tól notuð til þess að leita að nýjum heimum. Undanfarið hafa borist fjöl- margar fréttir af þessum rann- sóknum þar sem sífellt finnast fleiri reikistjörnur um óravídd- ir alheimsins sem eru af réttri gerð og búa við réttar aðstæður til að þar geti mögulega þrifist líf. Leitin beinist að svokölluðum fjarreikistjörnum sem eru reiki- stjörnur á braut um stjörnur utan okkar sólkerfis. Til að geta talist lífvænleg þarf fjarreikistjarna til dæmis að vera af rétti gerð, það er bergstjarna en ekki gashnött- ur, af réttri stærð og ekki síst að vera hæfilega langt frá stjörn- unni sem hún gengur um. Sé hún of nálægt verður hún of heit, líkt og er tilfellið með Venus og Merk- úr í okkar sólkerfi, og sé hún of langt í burtu, eins og Mars, er of kalt til að líf geti þrifist þar. Milljarðar „Gullbrár-reikistjarna“ Þetta fjarlægðarbil kallast líf- belti en í daglegu tali er líka talað um Gullbrár-beltið og Gullbrár- reikistjörnur, og er þar vísað til ævintýrisins þekkta um stúlkuna Gullbrá sem laumaði sér inn í hús bjarnafjölskyldunnar og kunni best að meta grautinn, stólinn og rúmið sem voru „alveg passleg“. Í vetrarbrautinni eru hundruð milljarða sóla og eins og gefur að skilja næst ekki að fylgjast með nema broti af líklegum stjörn- um. Það er til dæmis gert með HARPS mælitæki ESO, stjörnu- stöð Evrópulanda á suðurhveli, og Kepler-sjónauka NASA, geim- ferðastofnunar Bandaríkjanna. Með þeim hefur þó margt athygl- isvert komið í ljós, til dæmis upplýsti ESO á dögunum að vís- indamenn teldu að tugi milljarða bergreikistjarna, sem eru örlítið stærri en jörðin, væri að finna í lífbeltum stjarna í vetrarbraut- inni. Tímamótafundir En er raunhæft að finna nýja jörð annars staðar í geimnum? NASA staðfesti í fyrsta sinn í desember síðastliðnum að vís- indamenn stofnunarinnar hefðu fundið tvær bergstjörnur á stærð við jörðina, í kringum stjörnuna Kepler 20, í um þúsund ljósára fjarlægð frá jörðu. Þær eru hins vegar of nálægt stjörnunni sinni og of heitar til þess að líklegt sé að fljótandi vatn sé þar að finna. Í sama mánuði fannst önnur fjar- reikistjarna, Kepler 22b, í 600 Undanfarið hafa borist fjölmargar fréttir af þessum rannsóknum þar sem sífellt finnast fleiri reikistjörnur um óravíddir alheimsins sem eru af réttri gerð og búa við réttar aðstæð- ur til að þar geti mögulega þrifist líf. ■ SÆVAR HELGI BRAGASON, RITSTJÓRI STJÖRNUFRÆÐIVEFSINS Sævar Helgi Bragason, ritstjóri Stjörnufræði-vefsins, fylgist grannt með rannsóknum á aðstæðum á fjarreikistjörnum og segir að það sé afar heillandi svið. „Hvatinn á bak við þessar rannsóknir er vitan- lega leitin að lífi í geimnum,“ segir Sævar og bætir því við að rannsóknarferlið sé flókið en um leið mjög skemmtilegt. „Stærð reikistjarnanna er ákvörðuð með svokallaðri þvergönguaðferð. Til dæmis fylg- ist Kepler-sjónaukinn stöðugt með stjörnum og mælir breytingar í birtumagni þegar reiki- stjarna gengur fyrir hana. Til að komast að því hvort um sé að ræða gashnött eða berg stjörnu þarf fyrst að finna massa hennar með svo- kallaðri sjónstefnumælingu, og þá er hægt að ákvarða eðlismassann og bera saman við það sem við þekkjum, til dæmis jörðina, ef eðlismass- inn er mun minni en jarðarinnar er líklegast um gashnött að ræða.“ En hvernig má sjá, úr þessari órafjarlægð, hvort líf sé að finna á reikistjörnum sem uppfylla öll skilyrðin? Sævar segir að til þess þurfi að greina lofthjúp reikistjarnanna. „Við þyrftum ansi öflugan sjónauka til að skera úr um hvort líklegt sé að líf finnist á reikistjörnu. Við myndum þá fylgjast með hnettinum ganga fyrir stjörnuna og greina litróf ljóssins sem berst í gegnum lofthjúpinn. Með því getum við efnagreint lofttegundirnar. Ef þar eru til dæmis metan, súrefni og koldíoxíð væri það mjög sterkt merki um líf, en það væri ólíklegt ef ekkert væri að sjá nema vetni og helíum.“ Finnist reikistjarna sem uppfyllir öll skilyrði; bergstjarna í hæfilegri fjarlægð frá stjörnu með lofthjúp sem bendir til lífs, er engu að síður mikið verk óunnið til að skera úr um hvort líf sé þar að finna. „Gliese 667 Cc er í 22 ljósára fjarlægð og miðað við tæknina sem við búum við í dag tæki það okkur um 300.000 ár að ferðast þangað! Ef þar væru hins vegar búsettar viti bornar verur sem búa svo vel að eiga útvarpssjónauka, er málið að senda þeim skilaboð. Það tekur ekki nema 22 ár að senda skilaboðin þangað og svo 22 ár til að fá svar til baka. Það er farsælasta aðferðin sem við höfum nú, þangað til að við finnum tækni sem getur komið okkur milli staða í geimnum með meiri hraða. Það er auðvitað framtíðarstef, en við munum aldrei finna neitt nema við leitum.“ Finnum ekkert nema við leitum Leitin að lífi í ljósárafjarlægð Geimvísindastofnanir leita gagngert að reikistjörnum um alla vetrarbrautina þar sem líf gæti þrifist. Kepler-sjónaukinn frá NASA og fleiri tæki eru notuð til að greina hnettina og síðustu mánuði hafa hver stórtíðindin rekið önnur. Þorgils Jónsson kynnti sér leitina að tvíförum jarðarinnar og möguleikanum á að finna líf á öðrum hnöttum í margra ljósára fjarlægð. ÚTHÖF Í ÓRAVÍDDUM ALHEIMSINS Rannsóknir hafa leitt í ljós að milljarðar reikistjarna í vetrarbrautinni gætu verið af réttri gerð til að líf gæti þrifist þar. Nýjustu fréttir eru af reikistjörnunni Gliese 667 Cc sem er í 22ja ljósára fjarlægð frá jörðu. Þessi mynd er unnin af ESO og sýnir hvernig gæti verið umhorfs á yfirborði hennar. MYND/ESO © GRAPHIC NEWS Leitin að annarri jörð Kepler-sjónauka NASA var skotið á loft árið 2009 til þess að leita fjarreikistjarna, sérstak- legra þeirra sem líkjast jörðinni. Sjónaukinn fylg- ist stöðugt með birtu frá um 150.000 stjörnum í vetrarbrautinni á svæði milli Svansins og Hörpunnar, til að greina stærð reikistjarna með þvergönguaðferðinni. Sjónaukinn er hinn stærsti sinnar tegundar. Hann vegur rúmt tonn og í honum er aðeins eitt mælitæki, ljósmælir, sem samanstendur af röð 42 CCD- flaga. Sjónaukinn er á braut um sólina meðfram jörðinni og er staðsettur þannig að ekk- ert trufli sjónvið hans. Þvergönguaðferðin Kepler-sjónaukinn leitar að reikistjörnum með því að mæla breytingar á birtustigi frá stjörnum á meðan reikistjörnurnar ganga fyrir sjónsvið þeirra. Með því má greina stærð þeirra. Sjónsvið Kepler- sjónaukans Deneb Albíreó Svanurinn Harpan Vega Reikistjarna Ljós Stjarna B ir tu st ig Tími Lífbelti stjarna: Í ákveðinni fjarlægð frá stjörnu er hæfilegt hitastig til að líf geti þrifist þar. Heitar stjörnur Stjörnur líkar sólinni okkar Kaldari stjörnur Heimild/NASA, Stjörnufræðivefurinn ©GRAPHIC NEWS
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144

x

Fréttablaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.