Bændablaðið - 07.02.2013, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 7. febrúar 2013
Dekkjainnflutningur
Viltu spara
Eigum á lager flestar stærðir traktors, vagna og
vinnuvéladekkja á góðu verði.
Einnig mikið úrval fólksbíla og jeppadekkja
á lager, 10% aukaafsláttur.
Vorum að fá sendingu af vörubíladekkjum, 22.5"
Verðdæmi:
Skotbómulyftaradekk 405/70-24 kr. 116.000 m/vsk
Traktorsdekk 380/70 R24 kr. 109.000 m/vsk
Traktorsdekk crossply 16,9-34 kr. 122.000 m/vsk
Verð gildir á afhendingastöðvar Landflutninga um allt
land.
Jason ehf
Hafnarstræti 88
Akureyri
Vinsamlegast hafið samband við
Ármann Sverrisson 896-8462 - e-mail manni@gott.is
Tryggva Aðalbjörnsson 896-4124
Vélar og tæki frá vönduðum
framleiðendum á fínu verði

Yanmar VIO 38 U beltagrafa með vökvastýrðu hraðtengi, 3,9 tonn.
Yanmar C80 beltavagn, burður 800 kg og ábyggð ámokstursskófla.
FG Wilson P88-1 rafstöð 70 kw í hljóðeinangruðu húsi.
FG Wilson P50-1 rafstöð 40 kw ásamt skiptirofa.
Tsurumi brunndælur fyrir slóg, skolp og önnur erfið verkefni.
Linser gúmmí og stálbelti fyrir flestar gerðir beltavéla.
Smiðjuvegur 28
200 Kópavogur
S. 534 5300
www.impex.is
Lesendabás
Árni Halldórsson, Garði í Mývatnssveit:
Ferill hreindýra í íslensku umhverfi
– uppblástur óhjákvæmilegur ef hreindýrin koma aftur í Þingeyjarsýslur
Talið er að þeim hreindýrum sem
breiddust hér út hafi verið sleppt
í land í Vopnafirði. Þau hafi síðan
breiðst þaðan í vestur yfir öræfin.
Getið er um þau í Máldögum
Skinnastaðarkirkju vegna
þeirrar plágu sem af þeim hlaust
og gróðureyðingu, þá sérstaklega
eyðingu fjallagrasa (Páll Pálsson
Aðalbóli).
Svo halda dýrin vestur á öræfin,
þá á allt svæðið á millum Jökulsár á
Fjöllum og Laxár í Þingeyjarsýslu,
og þar byrjaði ballið fyrir alvöru. Ég
las í bókinni Frá Íslandi til Brasilíu,
hún byrjar á lýsingum á árferði og
þeim hörmungum sem gengu yfir
landið með manna- og skepnufelli.
Vorið 1701 er fólk farið að hrynja
niður úr hungri. Svalbarðshreppur
missti 20 manns af 14 bæjum.
Reykdælahreppur missti 90 manns
af 60 bæjum og Höfðahverfi missti
40 manns af 30 bæjum. Álíka margir
dóu úr hungri í Tjörnesi, Kelduhverfi
og Núpssókn frá þessum tíma
fram að 1858-59, sem var síðasti
skurðarveturinn í stórum stíl að
sagt er. Veturinn 1856 segir Pétur í
Reykjahlíð í dagbók sinni að veturinn
1852 hafi verið drepin 52 hreindýr í
sveitinni og höfðu þau þá verið hér
áður svo fleiri þúsundum skipti.
Voru hreindýrin orsök
uppblásturs Austurfjalla en ekki
sauðféð?
Ég hafði oft velt því fyrir mér af
hverju mólendi Austurfjalla var svo
blásið sem raunin er. Gat aldrei séð
hvernig landið hafði fordjarfast svo
geysilega þar. Sumarbeit sauðfjár gat
varla spillt svona landinu, þá voru
ærnar heima og mjólkaðar í kvíum
svo vart gat þá verið nema sauðir og
hagalömb sem voru rekin á afrétt.
Varla gátu þau eyðilagt svo mikið
víðerni.
Þegar hreindýrin voru búin með
flétturnar fóru þau að drepast. Ég man
að faðir minn sagði þegar hreindýrin
hurfu þá sást varla t.d. kræða í
Búrfellshrauni og víðar, en hreindýr
voru ákaflega gráðug í kræðuna. Í
dag er kræðan víða komin til baka.
Talað um hreindýraplágu
Ég las frásögn Péturs frá 1856 um
pláguna af hreindýrunum og að þau
hefðu verið hérna svo þúsundum
skipti og veturnir harðir. Kannski
hafa dýrin verið hátt í sömu tölu hér
á þessu svæði eins og öll hreindýr
landsins í dag, þá varð eitthvað undan
að láta þegar krafsað er í lynglendið
og öllu lyngi flett ofan af jarðveginum
af svona stórum og öflugum dýrum.
Þá stendur allt landið varnarlaust að
vori þegar kápan er horfin en þurr
jarðvegurinn svo ófrjór og laus í sér
að um endurgræðslu er ekki að ræða
á landinu. Þá er ekkert eftir nema
að fjúka, og drepur fokjarðvegurinn
það sem eftir er af grónu landi svo
það er allt orðið auðn sem áður var
gróið og gjöfult land og er þetta ferli
ennþá í gangi. Væri verra ástandið ef
Landgræðslan væri ekki búin að lyfta
grettistaki hér víða.
Alls staðar blasir við hreindýra-
auðnin. Um Hrútafjöll, Eilíf og
norður frá Grjóthálsi langleiðina
að Svínadal. Að sunnanverðu
Austaraselsheiði, frá Heiðarsporði,
norðaustur sunnan Jörundar um
Austari- og Vestari-Brekkur,
Neistabörð og norður í Grænulág.
Einnig norður af Jörundi austan
Hágangna út að Dagmálahól. Eins
vestan Hágangna frá Graddabungu
um Hágangnadal. Hólasand
norður á Þeistareyki og austan
Húsavíkurfjalls, einnig svæðið austur
frá Reykjahverfi. Þetta er aðeins það
sem ég þekki til hér og ekki er allt
talið, þá er austan Jökulsár eftir.
Uppblástur óhjákvæmilegur
ef hreindýrin koma aftur í
Þingeyjarsýslur
Ef svo hrapallega fer að hreindýrin
komi aftur hér í Þingeyjarsýslur getur
það ekki endað með öðru en að þar
blási allt upp á nýjan leik og meira
til. Bæði það sem búið er að græða
upp af landi og það sem eftir er af
gamalgrónu landi. Einnig það sem er
að gróa upp af sjálfu sér. Þetta mun
allt glatast. Þetta verða allir að leggja
niður fyrir sér og hrapa ekki að neinu
þaðnnig að ekki verður aftur snúið.
Illa haldin og dauð hreindýr á
Norðurfjöllum
Freysteinn Jónsson, sem fæddur var
1903 og dó 2007, var ern til þess
síðasta. Hann fræddi mig um margt
gamalt, en hér er ein frásögn þar sem
hreindýr koma við sögu.
,,Það var haustið 1921 að ég fór
í seinni göngur á Norðurfjöll það
sem er frá Kröflu norður á móts
við Kelduhverfunga og suður um
Grjótháls og Eilífsvötn. Þegar við
komum á norður á fjöllin fórum
við að finna dauð hreindýr, önnur
lágu og gátu ekki staðið upp en þó
með lífsmarki. Sum hrukku á fætur
er komið var að þeim en lögðust er
frá þeim var snúið. Illugi Einarsson
í Reykjahlíð var gangnaforingi, hann
bannaði okkur að snerta dýrin þar
sem þau væru eitruð.“
Endalok hreindýranna voru þau
að haustið 1935 sáust 36 dýr hér á
fjöllunum en vorið 1936 voru þau
horfin og sjást vonandi aldrei aftur.
Það væri stórslys, því þau henta ekki
þeim vistkerfum sem hér eru ráðandi
í gróðri heiðanna, þá byrjar aftur
eyðileggingin sem endar með auðn.
Hreindýr skilja eftir sig auðn
vestan Laxár
Einu hef ég tekið eftir, að heiðin
vestan Laxár er öll gróin yfir alla
ása og heiðarland en þegar komið er
í Hvítafell og Þorgerðarfjall sem eru á
heiðinni vestan Laxár eru þau blásin.
Þarna hef ég heyrt að hreindýr hafi
komið að vetrinum en flæmd burt að
vori, hvert þetta endurtók sig oft get
ég ekki sagt um.
Þegar kemur austur yfir Laxá er
landið víða mjög illa farið og blásið.
Hver ástæðan er á þessu svæði, önnur
en vera hreindýranna, er vandséð.
Þegar ég var um 10 ára var á
heimilinu gamall maður og man
ég enn sumt sem hann var að segja
frá, þar á meðal þegar hann var
vinnumaður hjá Pétri í Reykjahlíð og
passaði féð á Dalshúsum í Hlíðardal.
Lýsti hann ágangi hreindýranna
þannig að þegar þau sáust var sigað
á þau hundum til að fæla þau frá, því
ef þau komust í beitiland sauðfjárins
snerti féð ekki við því landi til beitar
eftir það. Þessi aðferð hefur eflaust
verið höfð til að halda hreindýrunum
frá bithögum víðar.
Ég var með Landgræðslunni að
gera við girðingu austan Laxárdals
vestast á Hólasandi. Þar eru falleg
heiðarlönd upp yfir austurbrún dalsins
og dágóð rönd uppi á sandinum
fallega gróið land. Þá datt mér í hug
að hundsfærið, Laxdælir, hefði sigað
hreindýrunum frá sér.
Bændur og aðrir landbótamenn
að taka höndum saman til varnar
Nú eru hreindýraspekúlantar farnir
að gæla við þá hugmynd að koma
hreindýrum aftur í Þingeyjarsýslur.
Því verða bændur og aðrir
landbótamenn að taka höndum saman
til varnar svo illvígum ágangi sem
hreindýr eru hér á foksvæðunum
norðaustanlands. Komið getur til
þess að ráða lögmann til aðstoðar í
vörn málsins:
1. Fá úr því skorið hvort það
standist lög að taka hreindýr inn
á almennan bithaga.
2. Þarf nema 1 aðila sem neitar
öllu þótt fleiri vilji?
3. Gildir þetta í sameign í vötnum
og afrétti?
4. Eru þessi lög í gildi enn í dag?
5. Þá verður eigandi hreindýranna
að fjarlægja þau og þá hafa
bændur ekkert annað ráð en að
fella dýrin ef þau koma. Eru
þeir ekki í fullum rétti til að
verja sitt land?
Ég veit um fólk sem segir að ef
hreindýr komi á okkar land verði
þau skotin.
Ef lyng og mosaþekjan á
jarðveginum rofnar blæs landið
upp og grær ekki aftur. Því breytist
jarðrakinn og skjól gróðurs hverfur.
Hreyfing moldar og sands varnar því
að landið geti fest gróður að nýju,
því jarðvegurinn er svo rýr og magur
þegar öll kápan sem hélt raka og
skjóli er horfin.
Berglind Orradóttir, sérfræðingur
Landgræðslunnnar, lýsti þessu ferli
vel í útvarpsþætti á dögunm, miklu
betur en ég get gert. Þá verður allt
Norðausturland gróðureyðingu að
bráð og saga Norðurfjalla endurtekur
sig víðar, bæði austan og vestan
Jökulsár.
Rasið ekki um ráð fram
Bændur og aðrir sem hafa yfir landi
að ráða. Rasið ekki um ráð fram,
þarna er vistkerfi gróðurs tugþúsunda
ára gamalt sem hægt er að eyðileggja
á örskotstíma og getur þurft að bíða
eftir nýju vistkerfi jafnvel tugþús-
undir ára.
Vil ég benda á Stikluþátt Ómars
Ragnarssonar um Loðmundarfjörð
þar sem vetrarbeit hreindýra kemur
fram, eins og ég hef skýrt hér að
framan. Þetta er í þættinum um
Steinasafnið í Stöðvarfirði, aftarlega
í fyrsta þætti í nýju seríunni hans
Ómars þar sem fjórir diskar voru
gefnir út rétt fyrir jól.