Bændablaðið - 07.02.2013, Blaðsíða 33

33Bændablaðið | Fimmtudagur 7. febrúar 2013
Lesendabás
Ein mesta bylting í heyskap á
20. öld varð með súgþurrkun
heys. Að geta hirt hálfþurrt hey
og fullþurrkað það við blástur
undir þaki stytti velting heysins
á velli um 2-3 daga. Fóðurefnin
varðveittust stórum betur.
Heygæðin uxu að mun. Jafnvel
svo að enn í dag eru þeir til sem
telja að ekki gefist betra hey en
súgþurrkuð taða – verkuð eftir
uppskriftinni.
Súgþurrkun tók að breiðast út
hérlendis á seinni hluta fimmta
áratugs síðustu aldar. Þekkingin barst
frá Bandaríkjunum en var fljótlega
löguð að íslenskum aðstæðum.
Ungir námsmenn kynntust tækninni
vestra og unnu að útbreiðslu hennar
hérlendis, meðal annars þeir
Jóhannes Bjarnason frá Reykjum í
Mosfellssveit og Haraldur Árnason
er lengi var ráðunautur hjá BÍ.
Ágúst Jónsson rafvirkjameistari
í Reykjavík hafði líka kynnst
tækninni vestra. Það var hann sem
„hófst handa um það sumarið 1944
að smíða og útvega blástursútbúnað
til heyþurrkunar með þessari aðferð,
og fékk að koma honum fyrir í skúr
á Vífilsstöðum. Var gerð tilraun með
hann þá um haustið. Gaf sú tilraun
þá þegar mjög viðunandi árangur“
. . . sagði í Tímanum 30. október
1945. Þar með hófst saga hinnar
nýju heyþurrkunartækni. Ágúst
útvegaði bændum vélar og hafði
sett búnaðinn upp á rúmlega 100
bæjum, sagði í skýrslu dagsettri í
júní 1947. Hann ferðaðist víða „við
leiðbeiningar og ... forsögn um
niðursetningu á súgþurrkunarvélum
á fjölda mörgum heimilum hér og
þar á landinu“ sagði enn fremur í
skýrslunni.
Töluvert er til af rituðum
heimildum um súgþurrkun á Íslandi.
Saga hennar hefur þó ekki enn verið
tekin saman með heildstæðum hætti.
Hjá Landbúnaðarsafni á Hvanneyri
er áhugi á því að gera það. Raunar er
vart seinna vænna að ná til þeirra sem
enn muna fyrstu ár súgþurrkunar-
tækninnar í sveitum landsins.
Þessi pistill er áskorun til lesenda,
er til málsins þekkja, hvort sem er
að minna eða meira leyti, að festa
á blað minningar frá upphafsárum
súgþurrkunarinnar. Einnig að
bjarga undan gögnum sem tæknina
varðar: Þar getur verið um að ræða
teikningar, ljósmyndir, reikninga og
hvað annað sem snerta kann sögu
þessara tímamóta heyverkunarhátta.
Frásagnir geta snúist um upphaf
tækninnar á einstökum bæjum/
sveitum, hvenær og hvernig hana bar
að, hvernig henni var komið fyrir og
hverju hún breytti í vinnubrögðum
og verkháttum á viðkomandi bæ. Af
mörgu er að taka.
Landbúnaðarsafn hefur þegar
fengið afar rækilega greinargerð
borgfirsks bónda, Jóhannesar
Gestssonar frá Giljum, af fyrstu
árum súgþurrkunar þar, studda
heildstæðum gögnum, sem hann
hafði hirðusamlega haldið til haga.
Nokkra gripi hefur safnið einnig
fengið, svo sem blásara og mótora,
svo allvel er fyrir þeim hluta séð.
Slíkir gripir eru fyrirferðarmiklir
og því verða ljósmyndir, líkön og
teikningar að duga í sumum tilvikum.
Íslendingar áttu á sínum tíma,
held ég, heimsmet í súgþurrkun
heys. Líklega voru um 75% af
töðufeng landsmanna súgþurrkuð
með einum eða öðrum hætti áður
en plasthjúpaðar rúllur urðu hinn
almenni geymsluháttur heys. Fáir
trúðu því að unnt væri að súgþurrka
hey á votviðrasamri eyju langt úti í
hafi. En með því að laga tæknina að
íslenskum aðstæðum tókst það, og
í því, ekki síst, felst hin merkilega
saga.
Bjarni Guðmundsson
Verkefnisstjóri
Landbúnaðarsafn Íslands ses
Síma 894 6368
Netfangið bjarnig@lbhi.is
Súgþurrkun heys og saga
hennar – heimilda leitað
Ágúst Jónsson rafvirkjameistari í Reykjavík gerði fyrstu tilraunina með
súgþurrkun hérlendis, árið 1944. Myndin af Ágústi er felld inn í mynd af
Willys-jeppanum, árgerð 1946, sem hann ferðaðist á um landið og gaf fjölda
bænda ráð um súgþurrkun.
Líkan af súgþurrkunarbúnaði í Landbúnaðarsafni. Líkanið smíðuðu þeir
Skjöldur Sigurðsson og Jóhannes Ellertsson. Farsíminn við blásarann gefur
hugmynd um stærðarhlutfall.
Það er eftirtektarvert að smá-
fyrirtæki, svonefnd örfyrirtæki
og lítil fyrirtæki, eru stærsti
atvinnuveitandi á Íslandi og gegna
lykil hlutverki í atvinnulífinu.
Þannig eru smáfyrirtæki, fyrirtæki
með færri en 250 starfsmenn, um
99% fyrirtækja í landinu. Um 27
þúsund smáfyrirtæki eru í landinu
með um 90 þúsund starfsmenn
og smáfyrirtæki með undir 10
starfsmönnum eru rúmlega
90% allra fyrirtækja. Þetta eru
athyglisverðar tölur.
Lítill opinber stuðningur
Íslendingar eru gjarnan
hugmyndaríkir og viljugir til þess
að taka áhættu á því að fara út í
sjálfstæðan atvinnurekstur. Sem
betur fer er tiltölulega auðvelt að
stofna nýtt fyrirtæki hér á landi. Hins
vegar skortir stundum skilning hjá
hinu opinbera á því hve mikilvægt
það er að hlúa að þessu og gera fólki
auðveldara með að bjarga sér.
Flækjustig getur verið talsvert við
að fá ýmis rekstrarleyfi, vegna þungs
skrifræðis og fjölda eftirlitsaðila.
Ólíkt því sem þekkist víða annars
staðar eru ekki veittir hvatar í
gegnum skattakerfið til þess að koma
þessum fyrirtækjum á koppinn og
styðja þau þannig á meðan þau eru
að slíta barnaskónum. Enn fremur
getur reynst afar erfitt að fjármagna
slík fyrirtæki þrátt fyrir persónulegar
ábyrgðir stofnenda. Muna má að eitt
sinn voru öll fyrirtæki smáfyrirtæki,
samanber til dæmis Marel.
Fjölgun atvinnutækifæra
Samkvæmt upplýsingum frá
Viðskiptaráði Íslands eru um
23.900 smáfyrirtæki með undir 10
manns í vinnu í landinu. Því má
segja að aðeins þurfi að skapast
eitt nýtt starf hjá fjórða hverju
smáfyrirtæki til að skapa rúmlega
6.000 fjölbreytt störf. Þannig
væri hægt að minnka atvinnuleysi
verulega ef þessi smáfyrirtæki
yxu sem nemur aðeins einum
starfsmanni. Opinber stuðningur
við þessi fyrirtæki með einföldun
regluverks og skattaívilnunum
væri þannig fljótur að borga sig í
gegnum minni atvinnuleysisbætur
og þess háttar stuningsaðgerðir.
Einnig þyrfti að efla sjóði sem
taka þátt í fjármögnun nýrra
fyrirtækja. Skynsamlegt væri að
fara sömu leið og Bandaríkjamenn,
eða eins og SBA (Small Business
Administration) starfar þar. Í
meginatriðum leyfir þessi leið
fyrirtækjum og athafnamönnum
að setja upp 10% stofnfé, SBA-
sjóðurinn 40% og bankinn 50%. Í
Bandaríkjunum er sjóðnum, sem er
sjálfseignarstofnun, heimilt að lána
allt að því sem samsvarar um kr. 600
milljónum. Lesa má um þetta t.d. á
wikipedia.org. Þetta hefur gefist vel
þar ytra og þá hvers vegna ætti það
sama ekki að gilda hér?
Stjórnmálin
Ég geri ráð fyrir því að flestallir
stjórnmálamenn séu þessu sammála,
a.m.k. í orði kveðnu. Samt er margt
ógert í þessum efnum. Hægri grænir,
flokkur fólksins, er undantekning, en
hann hefur lýst því yfir m.a. á xg.is
að hann vilji taka þessi mál föstum
tökum komist hann til nægilegra
áhrifa.
Kjartan Örn Kjartansson
Höfundur er fyrrv. forstjóri.
Atvinnuskapandi rekstur
minni fyrirtækja
Kjartan Örn Kjartansson
Vatnsveitur á lögbýlum
Veittir eru styrkir úr jöfnunarsjóði sveitarfélaga til að leggja
vatnsveitu að einstökum bæjum í dreifbýli samkvæmt
reglugerð nr. 973/2000.
Umsóknir um framlög til vatnsveituframkvæmda skulu
berast til Bændasamtaka Íslands fyrir 1. mars. Umsókn
skal fylgja staðfest kostnaðar- og framkvæmdaáætlun.
Nánari reglur og umsóknareyðublöð er hægt að nálgast
á www.bondi.is
Bændasamtök Íslands
Bændahöllinni við Hagatorg
107 Reykjavík