Bændablaðið - 07.02.2013, Blaðsíða 24

24 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. febrúar 2013
Sigurborg Daðadóttir, nýr yfirdýralæknir, kallar eftir því að allir taki þátt í dýravernd:
Dýravelferð á Íslandi verði á stalli með svissneskum úrum
– Afar mikilvægt er að þingmenn samþykki frumvarp til laga um velferð dýra sem liggur fyrir Alþingi
Sigurborg Daðadóttir tók við
embætti yfirdýralæknis nú um
síðustu mánaðamót. Sigurborg
er menntaður dýralæknir frá
Tierärzt liche Hochschule í
Hannover og hefur starfað
hjá Matvæla stofnun frá árinu
2007, síðast sem gæðastjóri og
forstöðumaður áhættumats- og
gæðastjórnunarsviðs. Sigurborg
er fyrsta konan sem skipuð er
yfir dýralæknir, en fjórir dýra-
læknar hafa gegnt embættinu frá
árinu 1943, þegar fyrst var skipað
í stöðuna. Sigurborg hefur einnig,
ásamt öðru, sinnt verkefnum sem
varða dýravelferð. Matvæla stofnun
hefur nú tekið yfir eftirlit með
framkvæmd allra dýraverndar-
mála, eftir verkefna flutning frá
Umhverfis stofnun á grundvelli laga
sem tóku gildi um síðustu áramót.
Nokkuð brátt bar að þegar
embætti yfirdýralæknis varð laust til
umsóknar, en fyrirennari Sigurborgar,
Halldór Runólfsson, var skipaður
skrifstofustjóri afurða í atvinnuvega-
og nýsköpunarráðuneytinu. Því
þurfti að þurfti að taka ákvörðun um
að hrökkva eða stökkva með skjótum
hætti. Sigurborg segir að ákvörðunin
hafi þó ekki verið auðtekin.
„Ég hugsaði þetta mjög vel, og
framan af var ég ekki á því að sækja
um starfið. Það sem aftraði mér var
að þetta er mjög viðamikið starf og
krefjandi. Það getur þurft að taka
ákvarðanir sem skapa óvinsældir,
ákvarðanir sem þarf þó að taka. Það
þarf líka alltaf að vera viðbúinn og
til reiðu og það getur auðvitað verið
lýjandi. En þetta er spennandi staða
og ég tók þessa ákvörðun vegna þess
að mig langar til að hafa áhrif. Mig
langar til að halda áfram að bæta
þjónustuna, bæta dýravelferð og
heilbrigði dýra.“
Draumur um viðurkenningu á
alþjóðavettvangi
Dýravelferð er Sigurborgu augljós-
lega mikið hjartans mál, eins og
kemur berlega í ljós þegar hún lýsir
framtíðarsýn sinni.
„Ég á mér draum sem ég skal deila
með þér. Sá draumur og framtíðarsýn
er að íslensk dýr og afurðir þeirra
geti notið álíka viðurkenningar á
alþjóðavettvangi eins og svissnesk
úr, með tilliti til dýraheilbrigðis
og dýra velferðar. Ég held að við
Íslendingar höfum allt til þess að bera
að þetta sé hægt. Það væri auðvitað
stórkostlegt ef þetta yrði almennt
viðurkennt úti í hinum stóra heimi.
Að það væri vitað og viðurkennt að
hér á landi sé dýrahald með þeim
hætti að meðferð dýra og heilbrigði
þeirra sé til algjörrar fyrirmyndar.
Þetta verður hins vegar ekki hægt
nema allir taki höndum saman, allt
frá dýraeigendum til stjórnvalda. Það
þýðir ekki að halda því bara fram
að hlutirnir séu í lagi hjá okkur, við
verðum að geta sýnt fram á það.“
Myndum skipa okkur í fremstu
röð með samþykkt nýrra laga um
velferð dýra
Erfitt er að meta hver staða mála er
varðandi dýravernd og velferð hér á
landi vegna skorts á gögnum, segir
Sigurborg.
„Ég hef satt að segja ekki hug-
mynd um hvernig staðan er. Það er
erfitt að leggja á það mat, til þess
vantar okkur gögn. Við erum góð
á ýmsum sviðum, slæm á öðrum.
Fyrirhugaðar breytingar í lagaum-
hverfinu tel ég vera mjög til bóta.
Að færa þennan málaflokk, dýraheil-
brigði og dýravelferð, á eina hendi
ætti að verða til mikilla bóta og ætti
að gera allt starf skilvirkara. Með
samþykkt frumvarps til laga um vel-
ferð dýra sem liggur fyrir Alþingi
nú værum við að skipa okkur í hóp
fremstu þjóða í heimi varðandi lög-
gjöf í þessum efnum. Þá eigum við
auðvitað eftir að smíða nýjar reglur
um aðbúnað á grunni þessara nýju
laga og einnig að koma þeim í fram-
kvæmd. Það er ekki nóg að hafa lög
og reglugerðir heldur þarf fólk að
fara eftir þeim. Það verður líka að
vera hægt að framfylgja lögunum.“
Núgildandi dýraverndarlög úrelt
Sigurborg segir að þau lög sem nú
eru í gildi varðandi dýravelferð séu
úrelt. Þau endurspegli á engan hátt
þann veruleika sem sé til staðar í dag
og löngu sé orðið tímabært að breyta
þeim til þess horfs sem er í frumvarpi
til nýrra laga. Hún segist jafnframt
vonast til að Alþingi samþykki ný
lög hið allra fyrsta.
„Dýravelferð er í raun ekki annað
en siðferði þess tíma sem við lifum
á hverju sinni. Það sem þótti í lagi
fyrir fimmtíu árum þykir ekki í lagi
í dag og ég get lofað því að það sem
okkur þykir í lagi í dag mun ekki
þykja í lagi eftir fimmtíu ár.
Núgildandi lög eru orðin úrelt,
þau eru t.a.m. fjarri því nógu
ítarleg. Lög um búfjárhald og lög
um dýravernd hafa heyrt undir sitt
hvort ráðuneytið, hjá sitt hvorri
stofnuninni. Dýralæknar sem vinna
undir Matvælastofnun (MAST) eiga
að vinna eftir dýraverndarlögum en
þeir hafa ekki haft nein úrræði til
að beita sér þar eð málaflokkurinn
hefur heyrt undir Umhverfisstofnun
(UST). Það breyttist reyndar um
síðustu áramót þegar málaflokkurinn
fluttist til MAST.“
Úrræðaleysi hefur að mati
Sigurborgar einkennt stöðu mála
varðandi dýravernd og dýravelferð.
„Samkvæmt lögunum í dag er hægt
að krefjast úrbóta séu mál ekki í
lagi. Sé ekki brugðist við kröfum
um úrbætur er annaðhvort hægt að
kæra til lögreglu eða svipta fólk
leyfi til að halda dýr. Það er enginn
millivegur þarna. Svona mál eru
ekki endilega efst á lista lögreglu á
niðurskurðartímum, það eru önnur
brýnni mál sem þeir setja í forgang
samkvæmt bestu vitund sinni. Þetta
getur þess vegna verið ansi máttlaust,
því miður.“
Eignarrétturinn ótrúlega sterkur
Umræða um brot á dýravelferð
hefur verið talsverð í fjölmiðlum
síðustu misseri. Erfitt er þó að átta
sig á hvort staða dýraverndar og
dýravelferðamála er betri eða verri
nú en verið hefur. Sigurborg segir
einfaldlega að upplýsingar vanti til
að meta stöðu mála.
„Við höfum því miður ekki
nægilega aðgengilegar upplýsingar
til að geta metið hver þróun mála í
dýravelferð hefur verið. Bæði hafa
upplýsingar eins og áður segir verið
á tveimur stöðum, hjá MAST og
UST, og einnig vantar kannski upp
á ítarlegri skráningu. Ég hef það á
tilfinningunni að staða mála hafi
ekki versnað heldur sé umræðan
kannski meiri og opnari. Það er um
margt jákvætt, gagnsæi er af hinu
góða. MAST er auðvitað ríkisstofnun
og starfar í þágu samfélagsins.
Það má svo sem deila um hversu
mikið eigi að birta af niðurstöðum
eftirlits. Danir til að mynda birta
eftirlitsskýrslur í hvert skipti sem
mál af þessu tagi koma upp. Við
höfum verið passívari, persónuvernd
hefur haft mikið vægi og eignarréttur
verið alveg afskaplega sterkur. Það
er í raun alveg ótrúlegt hvað hefur
verið erfitt að koma dýrum sem
brotið er gegn til hjálpar vegna þess
hversu sterkur eignarréttur eigenda
þeirra hefur verið. Þessu stendur
til að breyta með nýjum lögum um
dýravernd. Þá verður gjörbreyting á
þessu og það verða allt önnur úrræði,
til að mynda ef komið er með dýr í
slátrun og í ljós kemur að ekki hefur
verið farið vel með dýrið, það eru á
því áverkar eða annað slíkt. Þá er,
eins og staðan er, of seint að krefjast
úrbóta. Í nýja frumvarpinu eru hins
vegar ákvæði sem gera kleift að
bregðast við þessu. Þá er t.d. hægt að
beita sektum vegna illrar meðferðar
af þessu tagi.“
Skýring á illri meðferð liggur í
veikleikum hjá fólki
Að mati Sigurborgar er ekki hægt að
halda því fram að ill meðferð dýra sé
algengari í einni búgrein en annarri.
Í flestum tilfellum fari fólk enda vel
með dýrin sín.
„Oftast er skýringa á illri meðferð
á dýrum að leita í veikleikum hjá
fólkinu sjálfu. Það á við einhvers
konar veikleika að stríða, hvort sem
það eru elliglöp, alkóhólismi eða
eiturlyfjaneysla, andlegir sjúkdómar
eða annað. Það geta allir sem halda
dýr átt við einhvers konar veikleika
að stríða sem kemur þá niður á
dýrunum. Það er alltaf jafn alvarlegt.
Þar sem skepnur eru flestar eru þó
oftar en ekki fleiri starfsmenn til
staðar sem geta leiðrétt hlutina. Þar
sem fólk er eitt með skepnur er hætt
við því að þessir hlutir komist ekki
upp í langan tíma og dýrin líði í
samræmi við það.“
Fræðslu er þörf
Margir þeir sem koma að dýra-
verndarmálum eru á þeirri skoðun að
dómstólar hafi ekki nægan skilning
á alvarleika málanna. Þá bregðist
ákæruvald oft allt of seint við og
leggi oftar en ekki litla áherslu á brot
á lögum um dýravernd. Sigurborg
segist vera þessu sammála.
„Því miður er það svo og við
höfum um það borðleggjandi dæmi.
Það hafa verið gerðar dómssáttir
vítt og breitt um landið í málum
af þessum toga sem hafa verið
vægast sagt furðulegar. Hjá sumum
sýslumannsembættum hefur gengið
verr en annars staðar að fá mál
rannsökuð. Ég hugsa að við verðum
að taka okkur á við að fræða fólk
sem starfar hjá ákæruvaldinu um
þessi mál. Svíar gerðu átak í þessum
málum, þeir buðu starfsmönnum
ákæruvaldsins á námskeið um velferð
og atferli dýra og kynntu þeim hversu
mikill munur er í þessum efnum milli
dýra og manneskja. Það er hægt að
fara illa með dýr á ýmsan hátt, það
er hægt að misbeita dýrum án þess
að fram komi sjáanlegir áverkar.
Það er til að mynda hægt að misnota
dýr kynferðislega án þess að á því
sjáist áverkar, það er ekki bannað
samkvæmt þeim lögum sem við
búum við í dag. Það verður hins
vegar bannað með nýjum lögum,
verði þau samþykkt, og það er
gríðarlegt framfaraskref.“
Erum of kærulaus
Kæruleysi er mesta hættan varðandi
búfjársjúkdóma hérlendis. Mikil
áhætta væri tekin ef leyft yrði að flytja
hingað til lands lifandi dýr í frjálsu
flæði en það er fleira sem kemur til.
Sigurborg segir að bæði sé hætta á að
hingað til lands berist sjúkdómar með
ferðum fólks til landsins en einnig að
allt of mikið kæruleysi sé varðandi
umgang óviðkomandi aðila um búfé.
Bændur þurfi að huga frekar að því
hvernig þeir verji búfé sitt.
„Við ættum ekki að vera verr stödd
en önnur lönd til að takast á við nýja
sjúkdóma, sjúkdóma sem gætu borist
hingað með breyttu loftslagi til að
mynda. Okkar búfjárkyn eru hins
vegar viðkvæmari en önnur búfjárkyn,
til dæmis á meginlandi Evrópu. Það
ætti að vera stefna okkar að losna við
sjúkdóma sé það fræðilega mögulegt
sem hér eru landlægir og koma í veg
fyrir að hingað berist nýir sjúkdómar.
Það er dýrt fyrir þjóðfélagið að berjast
við sjúkdóma.
Ef við þyrftum til að mynda
að bólusetja hrossastofninn okkar
ítrekað myndi það hugsanlega hlaupa
á hundruðum milljóna króna árlega.
Það eru því miklir hagsmunir fólgnir
í þessu, fyrir utan það sem snýr að
velferð dýranna sjálfra.
Mesta hættan er auðvitað fólgin í
því að hingað berist sjúkdómar með
lifandi dýrum. Ég held að allir hljóti
að vera sammála því hér á landi, þeir
sem vilja vernda okkar dýrastofna, að
við getum ekki hætt á að flytja hingað
inn lifandi dýr í frjálsu flæði. Það er
þó önnur hætta sem er yfirvofandi, og
er í raun búin að vera yfirvofandi um
langt skeið. Það eru ferðalög mann-
skepnunnar, okkar Íslendinga en ekki
bara útlendinga sem hingað koma.
Kæruleysið í þessum efnum er því
miður allt of mikið eins og ítrekað
hefur komið í ljós.
Hestamenn eru að koma til
landsins með skítug reiðtygi og
skítugan reiðfatnað og ég held að
þetta sé bara gangandi tímasprengja.
Eins og okkar hestahaldi er háttað er
mikil áhætta fólgin í þessu. Ef upp
kemur smitsjúkdómur er smithættan
afar mikil. Við erum með megnið af
hrossunum í miklu nábýli í bæjum
og þorpum, og hross eru flutt þvers
og kruss um landið. Einu lausnirnar í
þessum efnum eru annars vegar mikil
fræðsla og hins vegar hörð viðurlög
við brotum. Það er hið eina sem
dugir.“
Verðum að gæta að
heilbrigði fólks
Sömuleiðis er hætta á að hingað til
lands berist sjúkdómar með afurðum
dýra sem fluttar eru til landsins.
Hættan samfara slíku er ekki síst
fólgin í sjúkdómum sem geta lagst
á fólk, segir Sigurborg.
„Það er mun minni hætta á að það
beri með sér sjúkdóma í dýr, þó að
hún sé til staðar. Það er mun styttri
leið frá dýri til dýrs og frá manni
til dýrs. Við megum hins vegar ekki
einblína á innfluttar dýraafurðir út frá
heilbrigði dýra heldur út frá heilbrigði
okkar mannanna. Íslendingar hafa
náð mjög góðum árangri í baráttunni
gegn salmonellu og campylobacter
í kjúklingum, tíðni slíkra sýkinga í
fólki er mun lægri hér á landi en í
Evrópulöndunum. Það er það sem
við eigum að verja eins og kostur er.
Kjúklingabændur hér á landi
eru fremstir í heiminum að verjast
campylobactersmiti og því má ekki
tefla í tvísýnu. Aðrir bændur ættu
að taka kjúklingabændur sér til
fyrirmyndar, að verja sínar skepnur
fyrir sjúkdómum. Svínabændur hafa
gert þetta líka en mér þykja aðrir
bændur ekki endilega sýna mikla
ábyrgð í þessum efnum.“
Bændur verða að huga að
smitvörnum
Spurð hvort hún sé með þessu
að vísa til frjálslegrar umgengni
utanaðkomandi aðila við skepnur,
til að mynda í gripahúsum, svarar
Sigurborg því til að svo sé.
Sigurborg Daðadóttir.
Erum of kærulaus
Kæruleysi er mesta hættan varðandi búfjársjúkdóma
hérlendis. Mikil áhætta væri tekin ef leyft yrði að flytja
hingað til lands lifandi dýr í frjálsu flæði en það er
fleira sem kemur til. Sigurborg segir að bæði sé hætta
á að hingað til lands berist sjúkdómar með ferðum
fólks til landsins en einnig að allt of mikið kæruleysi
sé varðandi umgang óviðkomandi aðila um búfé.
Bændur þurfi að huga frekar að því hvernig þeir verji
búfé sitt.