Læknablaðið - 15.10.1995, Page 31

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
725
neyzlumerina og ríða sem fastast og lengst
þvert á móti séu ellin og dauðinn ófrávíkjan-
legir hlutar mannlífsins — og gefi því merkingu
(68). Þetta viðhorf minnir mig um of á sjálfs-
blekkingu ræktuðu kanínanna í skáldsögu
Richards Adams, Watership Down, kanínanna
er höfðu sætt sig við að lenda fyrr eða síðar í
gini ræktenda sinna og fegruðu það hlutskipti
fyrir sér. Ég hygg á hinn bóginn að sumir óvinir
séu þess eðlis að rétt sé að berjast gegn þeim
með kjafti og klóm, jafnvel þótt vígstaðan sé
döpur; viðurkenna að minnsta kosti aldrei að
einstaklingurinn eigi almennt að sama skapi
minni rétt á liðsauka sem meira sígur á ógæfu-
hliðina í þeim átökum. Þetta kann að vera
sjálfsblekking líka — en það er þá að minnsta
kosti sú sjálfsblekkingin sem ég kann betur við.
Því, eins og segir í Paradísarheimt Laxness:
„Sá sem búið er að kveðja í huganum, hann er
dáinn. “
Aldur hlýtur að skipta einhverju máli við
skipun fólks í forgangsröð, alveg eins og hann
skiptir máli þegar við, óyfirvegað og í hita
leiksins, vörpum bjarghring til unglings fremur
en öldungs ef báðir eru að drukkna. En kvarði
á forgangsröð í heilbrigðiskerfinu þarf sem bet-
ur fer ekki að byggjast á slíku skyndiráði. Þar
getum við leyft okkur að taka fleiri þætti með í
reikninginn, þætti sem eðlilegt er að hafi sitt
vægi, hér sem annars staðar, þegar við neyð-
umst til að gera upp á milli fólks.
Það segir sína sögu um eðli heimspekilegrar
umræðu að besta greinin sem ég hef lesið um
forgangsröðunarvandann, eftir Nicholas P.
Rescher, skuli jafnframt vera sú elsta (upphaf-
lega birt árið 1969) (69). Þar rekur höfundur
skilmerkilega það nytjastefnuviðhorf til for-
gangsröðunar sem lýst var stuttlega í lok kafl-
ans Forgangskvarðamir, að við þurfum á fjöl-
þátta kvarða að halda er tekur til virkni, varan-
leika, verðskuldunar, fjölskyldustöðu og
væntanlegs samfélagsframlags. Það er engin
hending að Rescher skuli ekki telja nytjakvarð-
ann geta komist af án tilvísunar til verðskuld-
unar í ljósi fyrri verka gerandans; fyrir því eru
þau sjálfsögðu nytjarök að það veki hamingju
hjá okkur að vita að við munum uppskera eins
og við höfum til sáð og slíkt hafi því heillavæn-
leg áhrif á breytni okkar til frambúðar (70).
Væri þannig ekki þjóðráð að setja sem fyrst lög
á íslandi er kvæðu á um að í framtíðinni (slík
lög gætu að sjálfsögðu ekki gilt aftur fyrir sig!)
yrðu reyksugur, kynlífsofdirfingar og drykkju-
menn að greiða sjálfir fyrir bóf þeirra meina
sinna sem áhættuhegðunin hefði augljóslega
valdið? Ég sæi enga siðferðilega annmarka á
slíkri löggjöf; þvert á móti teldi ég að hún gæti
orðið til mikilla heilla fyrir samfélagið.
Einhverjir kynnu nú að minna mig á fram-
kvæmdavanda nytjakvarðans; setja yrði upp
alls kyns ráð og dómnefndir sem vægju menn
og mætu, ekki aðeins út frá hlutlægum mæli-
kvörðum, svo sem aldri, heldur mörgum öðr-
um og illhöndlanlegri. En nytjastefnumanni,
eins og mér, þyrfti ekki að verða svarafátt við
slíkum ásökunum: Flókin vandamál krefjast
flókinna lausna; við leysum þau ekki með því
að grípa einungis í einn þráðinn og toga í hann
af lífs og sálar kröftum. Hið góða við Oregon-
áætlunina er að þar var almenningur knúinn til
umhugsunar um forgangsröðun, með borgara-
fundum og skoðanakönnunum. Höfuðatriðið
á þessari stundu er ekki að sanna gildi nytja-
kvarðans eða að útfæra hann í smáatriðum,
enda ekki tóm til slíks hér í ofanverðu máli,
heldur að finna umræðunni um forgangsröðun
einhvern skaplegan farveg og efla viðleitni
þeirra sem upp á síðkastið hafa reynt að vekja
hana til lífs á landi okkar, oft fyrir daufum
eyrum. Ég vona að þessi grein spilli að minnsta
kosti ekki fyrir þeirri viðleitni.
Þakkir
Höfundur þakkar heimspekingunum Atla
Harðarsyni og Guðmundi Heiðari Frímanns-
syni, Birni Sigurðssyni lækni og Haraldi Bessa-
syni fyrrverandi rektor gagnlegar athugasemd-
ir við drög að greininni.
TILVfSANIR
1. A ensku er einatt talaö um „allocation..." eða „ration-
ing...of scarce liealth resources".
2. Callahan D. Setting Limits: Medical Goals in an Aging
Society. New York: Simon & Schuster, 1987. Daniels N.
Am I My Parents’ Keeper? An Essay on Justice between
the Young and Old. New York: Oxford University
Press, 1988.
3. Sjá t.d.: Torfi Magnússon. Forgangsröðun í heilbrigðis-
kerfinu — Hver er ábyrgð stjómvalda? Morgunblaðið
1994, 8. september. Einnig: Sigríður Snæbjörnsdóttir.
Hver er stefnan í heilbrigðismálum? Morgunblaðið 1994,
18. september.
4. Árnason V. Siðfræði lífs og dauða. Reykjavík: Rann-
sóknarstofnun í siðfræði, 1993: Kafli 6.
5. Úr lögum nr. 59/1983 um heilbrigðisþjónustu. Tilvitnun
frá Árnason V, bls. 287, í (4).
6. Sjá skynsamlega og gagnrýna umfjöllun Vilhjálms. Kafli
6.2., í (4).
7. Hanson MJ. How We Treat the Elderly. f: Hastings
Center Report 1994; 24 (5): 4.