Læknablaðið - 15.11.1995, Qupperneq 16

780
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
stungu. Enn betra
skuggaefni leysti
amipaque af hólmi,
omnipaque, sem
notað er við mænu-
gangsrannsóknir í
dag.
Fyrsta slagæða-
rannsókn á heilaæð-
um var gerð af portú-
gölskum taugalækni,
Egas Moniz. Eftir að
hafa fyrst gert rann-
sóknir á líkum, til
þess að kynna sér af-
stöðu heilaæðanna,
tókst honum ásamt
aðstoðarmanni að
gera fyrstu slagæða-
rannsóknina á heila
árið 1927. Slagæð á
hálsi var frílögð og
skuggaefni sprautað
inn. I Norður
Evrópu voru undir-
tektirnar dræmar í
mætti greina mun fyrr æxli sem áhrif hafa á
lögun heilahólfanna. Efni þetta yrði að vera
algjörlega skaðlaust og ekki ertandi, og einnig
að hverfa úr kerfinu fljótlega aftur. Elann gerði
tilraun með hunda og sprautaði ýmsum lausn-
um sem notaðar höfðu verið í myndatöku af
nýrnaskjóðu svo sem thóríum, joði, argýról og
bismút. En alltaf dóu hundarnir.
Það var sennilega tilviljun sem réði því að
honum datt loft í hug. Á höfuðkúpurannsókn
af manni með höfuðáverka höfðu læknar séð
loft í heilahólfum. Þannig þróaðist heilahólfa-
rannsóknin, en við framkvæmd hennar varð að
stinga á heilahólfunum og var hún þannig til-
tölulega mikil aðgerð og olli ákveðnum áverka
á heilann. Upp úr henni þróaðist síðan loft-
encephalógrafian ári síðar. Þá uppgötvaði
Dandy að við sumar heilahólfarannsóknirnar
hafði loft sloppið út í skúmsholið (subara-
chnoid rýmið) og sá hann að auðveldasta leiðin
Hliðarrnynd af höfði.
byrjun, meðal ann-
ars vegna þess að
til að skoða þessi hol væri með því að sprauta
lofti inn í mænugang á lendhryggjarsvæðinu.
í framhaldi af þessu þróuðust mænugangs-
rannsóknirnar, fyrst með lofti sem ekki gaf
góða raun, en síðar með skuggaefninu lípíódol
sem útbúið var af frönskum manni að nafni
Lafay árið 1901. Efnið var þykk olíulausn.
Sicard og Forestier ætluðu að rannsaka utan-
bastsrýmið (epidural rýmið) með þessu efni
árið 1921 en það var í raun af slysni sem skugga-
efnið fór í skúmsholið í stað utanbastsrýmisins.
Lípíódol var kyrrt í mænuganginum og var síð-
ar álitið hafa ertandi áhrif á mænuhimnurnar
og var því fjarlægt að svo miklu leyti sem
mögulegt var eftir rannsóknina. Skuggaefnin
þróuðust áfram og Panthopaque kom á mark-
að 1944, ekki eins eitrað og lípíódol og mun
þynnra. Seint á sjöunda áratugnum kom Am-
ipaque á markaðinn og var það vatnsleysanlegt
skuggaefni sem blandaðist mænuvökvanum og
þurfti ekki að fjar-
lægja það eftir rann-
sóknina og sparaði
þannig sjúklingi og
lækni eina mænu-