Læknablaðið - 15.11.1995, Síða 64

818
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
ensku hefur verið nefnt „the
doctor as a double agent“
(8,14). Sem betur fer hefur enn
tekist að forða slíku ástandi hér-
lendis.
Um traust og trúnað við
sjúklinga
í hefðbundnum lækningum
er fyrsta skylda læknis sú að
hjálpa sjúklingum eða í það
minnsta að skaða ekki sjúkling-
inn en um það ritaði Hippókra-
tes (15). Sjúklingurinn leitar sér
læknis til þess að gæta heilsu-
farslegra hagsmuna sinna.
Læknirinn tekur að sér þetta
hlutverk, hlutverk hagsmuna-
gæslumanns eða málsvara.
Saniband læknis og sjúklings
byggir á fullu trausti sjúklings-
ins á hæfni læknisins og á trún-
aði læknisins við sjúklinginn. Ef
læknirinn bregst trúnaðar-
trausti sjúklingsins hefur hann
brugðist skyldum sínum, en til
þess að svo verði ekki má lækn-
irinn ekki hafa aðra hagsmuni
að leiðarljósi en hagsmuni sjúk-
lingsins. Aðrir hagsmunir, svo
sem hagsmunir læknisins sjálfs
eða hagsmunir greiðsluaðila
mega ekki hafa áhrif á ákvörð-
un læknis varðandi hagsmuni
sjúklingsins (9,16).
Frelsi og sjálfstæðar
Iækningar
Það er ljóst að allir læknar
verða í starfi sínu fyrir einhverj-
um þrýstingi frá ýmsum aðilum
svo sem spítalastjórnun, öðrum
læknum eða lyfjafyrirtækjum.
Læknar geta því lent í hags-
munaárekstrum sem leynast
víða en verða einkum á tvennan
hátt (5,16):
I fyrsta lagi vegna persónu-
legs ábata læknis (peningar,
stöðuhækkun, ógnanir um
stöðvun frama) og í öðru lagi
vegna margra hagsmuna (mörg
járn í eldinum, „conflicting ob-
ligations“). Láti læknir undan
þrýstingi hefur hann glatað
hluta sjálfstæðis síns og skert
trúnað sinn sem læknir. Til þess
að tryggja trúnað og traust
sjúklinga á heilindum sínum
verða læknar því að vera sjálf-
stæðir í starfi sínu, hvort heldur
er innan eða utan sjúkrahúsa
(4,5). Starfi læknar sem undir-
tyllur er hætt við hagsmunaá-
rekstrum vegna fjárhagslegra
hagsmuna eigenda eða rekstrar-
aðila þjónustunnar. Læknar
mega aldrei hagnast á því að
takmarka greiningu eða með-
ferð sjúklinga en sú hætta er
fyrir hendi í stýrðum lækning-
um. Læknar verða jafnframt að
gæta þess að þeir verði ekki
þátttakendur í því að þiggja um-
bun í einhverju formi fyrir tilvís-
anir til annarra lækna eða fyrir
að vísa ekki.
Lokaorð
Eg er kominn aftur að hug-
takinu „hliövöröur". Því lengur
sem ég velti því fyrir mér því
sannfærðari er ég um að það
samrýmist ekki læknisstarfi.
Hliðvarðarhlutverk læknis er
óásættanlegt, það er skaðlegt
læknastéttinni, það er niður-
lægjandi, það er siðferðilega
rangt og það stenst þar að auki
ekki lög að aðili máls hafi
stjórnsýsluvald (17). Læknar
hafa alltaf verið og verða áfram
að vera hagsmunagæslumenn
sjúklinga. Læknar mega ekki
undir neinum kringumstæðum
rýra trúnaðartraust sjúkling-
anna á þeim, til dæmis með því
að ganga á rnála hjá öðrum
hagsmunaaðila. Læknum mun
farnast illa ef þeir bregðast
þessu trausti. Virðing þeirra,
hæfni og tekjur munu þverra.
Læknar verða að eiga og reka
lækningarnar sjálfir, sama hvar
lækningarnar fara fram. Ef
læknum tekst ekki að halda
sjálfstæði sínu og hagsmuna-
gæsluhlutverki innan heilbrigð-
iskerfisins ber þeim skylda til
þess að yfirgefa kerfið; fyrr en
seinna. Sé þessum grundvallar-
atriðum fylgt er það þess virði
að vera læknir.
Heimildir
1. Önundarson PT. Hugleiöingar um
grundvallarsiöfræöi og miðstýringu lækn-
inga. Læknablaöiö 1995; 81: 493-4.
2. Álit Samkeppnisráös 2. júní 1994 um
gildissviö samkeppnislaga gagnvart
greiösluhlutdeild sjúklinga.
3. Bjarnason Ö. Læknablaðiö 1990; 76:
59-66.
4. Jarmolinsky A. Supporting the patient.
N Engl J Med 1995; 332: 602-3.
5. Rodwin MA. Conflicts in managed
care. N Engl J Med 1995; 332: 604-7.
6. Iglehart JK. Health policy report:
Physicians and the growth of managed
care. N Engl J Med 1994; 331:1167-71.
7. Iglehart JK. Health Policy Report. The
struggle between managed care and fee-
for-service practice. N Engl J Med 1994;
331: 63-7.
8. Kassirer JP. Managed care and the
morality of the marketplace (editorial). N
EngJMed 1995; 333: 50-2.
9. Kassirer JP. Access to specialty care. N
Engl J Med 1994; 331: 1151-3.
10. Reglugerð nr 82/1995 um tilvísanir.
11. Gunnarsson GI. Nýtt stýrikerfi tilvís-
ana - loksins. Morgunblaðið 18. janúar
1995.
12. Pétursson P. Greinargerö heimilis-
læknis um félagsstarf lækna. Læknablaö-
iö 1995; 81: 630-2.
13. Hlutverk heimilis- og heilsugæslu-
lækna innan heilbrigðisþjónustunnar.
Yfirlýsing WONCA (The World Organ-
ization of National Colleges, Academies
and Academic Associations of General
Practitioners) frá 1991. Læknablaðið
1992; 78: 389-94.
14. Angell M. The doctor as a double
agent. Kennedy Inst Ethics J1993,3: 279-
86.
15. American College of Physicians. Am-
erican College of Physicians ethics manu-
al. Part 1: History, the patient; other
physicians (Position Paper). Ann Intern
Med 1989; 111: 245-52.
16. Thompson DF. Sounding board:
Understanding financial conflicts of int-
erest. N Engl J Med 1993; 329: 573-6.
17. Loftsson H. Álitsgerð varðandi reglu-
gerö nr. 82/1995 um tilvísanir.