Læknablaðið - 15.04.1997, Qupperneq 72

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
260
íðorðasafn lækna 88
Beinvernd
Ólafur Ólafsson, landlæknir,
sendi stutt bréf og sagði frá
fyrirhugaðri stofnun Landssam-
taka gegn beinþynningu. Hann
bað um álit á heitinu Beinvernd.
Þarna er augljóslega byggt á
gamalli og góðri hugmynd.
Landssamtök hjarta- og æða-
verndarfélaga á íslandi voru
stofnuð árið 1964 og nefndust
Hjartavernd. Það heiti náði
strax miklum vinsældum og er
nú orðið svo rótgróið og sjálf-
sagt að engum dettur í hug að
spyrja hver hafi átt hugmynd-
ina. Vera má að Ólafur hafi
sjálfur komið þar nærri. Bein-
vernd er við fyrstu sýn ekki
síðra, en líklegt er þó að vin-
sældir verndarinnar dvíni ef
fram koma einnig Brjósta-
vernd, Heilavernd, Lungna-
vernd, Magavernd, Nýrna-
vernd og Ristilvernd.
Brottfall
Ólafur vakti einnig athygli á
því að í upphafi Hjartaverndar-
rannsókna var notað heitið
brottfall um þá sjúklinga sem
ekki tóku þátt í rannsókninni.
Þetta heiti hefur ekki ratað inn í
Iðorðasafn lækna og ekki held-
ur það heiti sem Ólafur segir að
Læknablaðið hafi kosið í stað-
inn, vanheimtur. Hann bendir á
að orðið brottfall finnist þó í
orðabók Árna Böðvarssonar.
Önnur útgáfa Islenskrar orða-
bókar Máls og menningar frá
1992 lýsir brottfalli þannig: 1.
fráfall, dauði. 2. það að e-ðfell-
ur burt. 3. það að hljóð hverfur
úr orði. Islenska alfræðiorða-
bókin lýsir nánar brottfalli
hljóða í málfræði og íslensk
samheitaorðabók tilgreinir
samheitin: hvarf, liðfall, niður-
felling, stytting, en að öðru leyti
tekst undirrituðum ekki að
finna brottfall eða vanheimtur í
orðabókum. Við fyrstu sýn
finnst honum að þau séu ekki
endilega samheiti. Kvenkyns-
nafnorðið heimt er oftast notað
í fleirtölu, heimtur, og þá helst
um það hvernig sauðfé skilar sér
af fjalli. Heimtur eru góðar
þegar nær allur fénaðurinn
finnst. Vanheimtur má nota um
það að einstaklingar, sem
kvaddir eru til þátttöku eða eiga
að vera með í læknisfræðilegri
rannsókn, skila sér alls ekki.
Vanheimtum má lýsa með orð-
um (miklar, litlar) eða með
hundraðshlutföllum. Brottfall
má hins vegar nota um það
þegar einstaklingar hverfa burt
eða hafna þátttöku eftir að hafa
verið með í fyrsta hluta rann-
sóknar. Brottfalli má einnig lýsa
með orðum eða hlutföllum.
Hvað finnst þér um þetta,
Ólafur?
Flogaveiki
í mars-hefti Læknablaðsins
1997 var grein um flogafár, sem
á latneska fræðimálinu heitir
status epilepticus. Greinin verð-
ur tilefni umfjöllunar um ýmis
heiti sem notuð eru í tengslum
við flogaveiki, epilepsy.
Status epilepticus er langvar-
andi flogakast sem, samkvæmt
formlegri skilgreiningu, varir að
minnsta kosti 30 mínútur og
einkennist af samfelldum eða
endurteknum flogum. Iðorða-
safn lækna gefur íslensku heitin
flogafár og síflog, en Islensk
læknisfræðiheiti Guðmundar
Hannessonar tilgreina: samfelld
flogaköst og síflog. Bæði heitin,
flogafár og síflog, eru lipur og
lýsandi og erfitt er að gera upp á
milli þeirra. Þó má hugsa sér
blæbrigðamun á þann veg að
flogafár sé sjúklegt ástand sem
einkennist af síflogum, stöðug-
um flogum. Flog er gamalt
hvorugkynsnafnorð, talið
myndað með hljóðvarpi af nafn-
orðinu flug, og má því auðveld-
lega nota um það sem flýgur,
flögrar eða hreyfist ört eins og á
flugi væri. íslenska samheita-
orðabókin gefur samheitin:
áfall, fítungur, hviða, kast,
kippur, krampi, niðurfall, slag.
í Orðabók Máls og menningar
má finna eftirtaldar skýringar:
(kvala- eða œðisjkast, sjúk-
dómskast, snöggur verkur. Þar
má einnig finna skýringar á
hvorugkynsnafnorðinu fár: 1.
tjón, ógœfa, voði, óhamingja,
óðagot, ráðleysisráp, reiði,
heift, hatur, geðshrœring, hug-
stríð. 2. (meinlegur) fjöldi. 3.
drepsótt. 4. vera í fári með e-ð:
vanta e-ð, vera í vandræðum
með e-ð.
Framangreind grein ber heit-
ið Flogafár án krampa. Flog eru
því augljóslega ekki nákvæm-
lega það sama og krampar.
Enda mun nú ætlunin að heitið
flog skuli notað um öll þau köst
(seizures) sem stafa af floga-
veiki, en heitið krampar ein-
ungis um þau flog sem koma
fram í vöðvasamdráttum (tonic-
clonic seizures).
Framhald í næsta blaði.
P.S. Beðist er velvirðingar á því
að í síðasta pistli skolaðist til
stafrófsröðin í upptalningu á til-
lögum að íslensku heiti á útbún-
aðinum stent.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)