Læknablaðið - 15.12.1997, Blaðsíða 33

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
819
borin saman við meðaltöl lifrarprófa og meðal-
frumurýmis rauðra blóðkorna (mean corp-
uscular volume, MCV).
Niðurstöður: Af hópi 263 svarenda (93,9%)
neyttu 59,3% áfengis. Eitt einkenni eða fleiri
um misnotkun fannst hjá 16% áfengisneytenda
(9,5% svarenda). Misnotendur áfengis, þeir
sem hafa þrjú af átta einkennum samtímis,
voru 2,6% áfengisneytenda (1,5% svarenda)
og ávanabinding eða stórdrykkja fannst hjá ná-
lega helmingi þess hóps. Stórdrykkja reyndist
einungis vera meðal neytenda sterks áfengis.
Meðaltöl gamma glútamýl transferasa (gamma
glutamyl transferase, G-GT) og meðalfrumu-
rýmis rauðra blóðkorna fara hækkandi með
vaxandi fjölda misnotkunareinkenna. Næmi
gamma glútamýl transferasa er lítið (20%) en
sértæknin mikil (93,9%). Næmi meðalfrumu-
rýmis rauðra blóðkorna er einnig lítið, bæði
þegar mörk eru dregin við 100 fl. (4%) og við
96 fl. (20%) en sértækni þess er hinsvegar mik-
il, eða 93,9% og 76%. Bílírúbín og alkalískur
fosfatasi (alkaline phosphatase, AIP) hafa
hvorki næmi né sértækni til að greina misnotk-
un áfengis.
Tilgáta: Rannsóknin sýnir að þessi blóðpróf
eru ekki áreiðanleg til skimunar á áfengismis-
notkun. Spurningar um neysluvenjur og afleið-
ingar þeirra eru besta leiðin til greiningar á
áfengismisnotkun. Hjá eldri konum er sektar-
kennd eftir áfengisneyslu næmasta einkenni til
að greina áfengismisnotkun en hún greinir ef
til vill fleiri sem misnotendur en raunverulega
geta talist til þess hóps.
Inngangur
Greining áfengismisnotkunar byggir fyrst og
fremst á sjúkrasögu. Lýsing Edwards og Gross
(1) á einkennum áfengismisnotkunar hefur
haft áhrif á hvernig áfengismisnotkun hefur
verið skilgreind, meðal annars í Alþjóðlegu
sjúkdómaflokkunarskránni (ICD-10) (2). Ekk-
ert eitt einkenni er greinandi heldur byggir
greiningin á samsafni einkenna. Upplýsingar
um magn og tíðni áfengisneyslu eru ekki afger-
andi til að greina áfengismisnotkun og koma
því að takmörkuðu gagni einar sér. Við far-
aldsfræðirannsóknir á áfengismisnotkun er
stuðst við spurningalista með slíkum misnotk-
unareinkennum og er greiningin byggð á skil-
greindum fjölda einkenna.
Flestar áfengisrannsóknir sem gerðar hafa
verið hérlendis frá 1974 hafa stuðst við átta
einkenna skimpróf (3). Það leitar eftir sjúkleg-
um neysluvenjum og afleiðingum slíkrar
neyslu. Þær geta verið geðrænar, líkamlegar
eða félagslegar. Afengisneysla er skilgreind
sem misnotkun þegar þrjú þessara einkenna
eða fleiri eru til staðar samtímis (4,5). Næmi
þessa skimprófs er 82% og sértækni þess 98%
(6). Þetta skimpróf skarast að nokkru við
CAGE (cut down drinking, annoyance, guilty
feelings, eye opener) (7,8) og MAST (Michig-
an alcoholism screening test) skimprófin
(9,10). Margar rannsóknir hafa staðfest nota-
gildi allra þessara skimprófa.
Áfengismisnotkun og ávanabinding er al-
gengari meðal karla en kvenna. Við áfengis-
rannsóknirnar hérlendis 1974 og 1984 (3) fund-
ust fleiri áfengisneytendur í hópi karla en
kvenna. Skammtafjöldi var venjulega um tvö-
falt meiri meðal karla en kvenna og mun al-
gengara var að karlar neyttu skammta sem telj-
ast til stórdrykkju. í norrænu áfengisneyslu-
rannsókninni 1979 (11) voru í íslenska úrtakinu
meira en tvöfalt fleiri konur en karlar í hópi
bindindismanna, óháð aldri. Meðalársneysla
karla var meira en tvöföld neysla kvenna.
Einnig var ölvunartíðni mun algengari meðal
karla en kvenna. Ölvunartíðni fór minnkandi
með hækkandi aldri. I rannsókn Jóns G. Stef-
ánssonar og félaga (12) reyndist misnotkun eða
ávanabinding vera meira en fimmfalt algengari
meðal karla en kvenna. Ekki liggja fyrir upp-
lýsingar um hversu algeng misnotkun er hjá
hópi eldri kvenna hérlendis.
Markmiðið með rannsókninni var að kanna
neysluvenjur hjá konum 55-74 ára og meta
hversu algeng misnotkun er. Einnig var ætlun-
in að kanna hvort lifrarpróf og meðalfrumu-
rými rauðra blóðkorna væru gagnleg sem
skimpróf til að greina áfengismisnotkun.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin, sem gerð var í samvinnu við
Rannsóknarstöð Hjartaverndar, náði til 280
kvenna úr fimmta áfanga hóprannsóknar
Hjartaverndar. Konurnar voru á aldrinum 55-
74 ára, fæddar á árunum 1917-1935. í hóprann-
sókn Hjartaverndar sem hófst 1967 voru boð-
aðir allir karlar fæddir 1907-1934 og allar konur
fæddar 1908-1935, sem búsett voru í Reykjavík
og nágrannabæjum samkvæmt Þjóðskrá 1. des-
ember 1966. Rannsóknin hefur farið fram í
fimm áföngum þar sem hóparnir voru valdir
eftir vissum fæðingardögum. Til fimmta áfanga