Læknablaðið - 15.06.1999, Síða 35

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
531
kjarnateymi, það er læknar, hjúkrunarfræðing-
ar, sjúkraþjálfarar, iðjuþjálfar, talmeinafræð-
ingar og félagsráðgjafar og 2. aðstoðargreinar,
það er hjartasérfræðingar, heilaskurðlæknar,
æðaskurðlæknar, lyflæknar, geðlæknar, nær-
ingarráðgjafar, auk annarra stoðgreina (10).
Rannsóknir á gagnsemi
heilaslagdeilda
Fyrstu rannsóknir: Fyrsta rannsókn sem gerð
var á gagnsemi skipulegrar meðferðar heila-
slaga var gerð á Norður-írlandi á fimmta ára-
tugnum þegar Adams lýsti reynslu sinni af end-
urhæfingu heilaslags á öldrunarlækningadeild.
Skipuleg meðferð jók líkur á að sjúklingar
næðu nægilegum bata til að geta útskrifast
heim. Einnig virtist dauðsföllum fækka fyrstu
tvo mánuðina eftir heilaslag (12).
A sjötta áratugnum komu fram fleiri smáar
rannsóknir, sem bentu til þess að skipuleg með-
ferð heilaslaga gæti leitt til aukins bata. Hins
vegar voru niðurstöður þessara rannsókna ekki
nógu sannfærandi, því þær voru byggðar á
samanburði við fyrri tíma árangur (sögulegur
samanburður) (10).
Heilaslaggjörgœsla: Eftir að sýnt hafði ver-
ið fram á notagildi hjartagjörgæslu á sjöunda
áratugnum kom fram önnur hreyfing, aðallega í
Norður-Ameríku, þar sem kannað var hvort
sérhæfð gjörgæslumeðferð heilaslaga fækki
dauðsföllum (10,13,14). Fyrsta rannsókn slíkr-
ar meðferðar er best (14). I henni var árangur
meðferðar hjá sjúklingum sem lagðir voru inn
á nýstofnaða heilaslaggjörgæslu borin saman
við árangur á almennum sjúkradeildum. Með-
ferð á heilaslaggjörgæslu hafði engin áhrif á
dauðsföll eða fötlun. Dauði, sem bar skjótt að
(innan 10 daga), stafaði oftast af heilaslaginu
sjálfu (90%), en dauði síðar meir (eftir níu
daga) stafaði af vandamálum er fylgja hreyf-
ingarleysi, svo sem lungnareki, lungnabólgu og
legusárum eða af þvagfærasýkingum samfara
notkun inniliggjandi þvagleggja (15). Aðrar
rannsóknir birtar um svipað leyti sýndu heldur
ekki fram á neinn teljandi árangur. Allar rann-
sóknir á heilaslaggjörgæslu voru hins vegar
hvorki nægilega stórar né beittu þær nógu góð-
um rannsóknaraðferðum til að sýna fram á
notagildi slíkrar meðferðar á öruggan hátt (10).
Hjartsláttartruflanir sjást hjá 50-70% sjúk-
linga við bráðaheilaslag (16-20) samanborið
við 15% tíðni hjá samanburðarhópi (20). Hjart-
sláttartruflanir koma fyrir bæði hjá sjúklingum
með og án hjartasjúkdóma og eru algengari við
heilablæðingar en heilablóðþurrð (17-18). Ým-
iss konar hjartsláttartruflanir geta sést (16,18,
19), en flestar eru horfnar á 12 klukkustundum
(17). Flest dauðsföll hjá heilaslagsjúklingum
eru vegna slagsins sjálfs, annað hvort vegna
umfangs dreps/blæðingar eða staðsetningar í
heilastofni (20,21). Þó svo að amerísku hjarta-
læknasamtökin mælist til að fylgst sé með
hjartslætti fyrstu 24 klukkustundir eftir heila-
slag, þá er sú ráðlegging umdeild þar sem ekki
hefur verið sýnt fram á að það dragi úr fjölda
dauðsfalla (17).
Síðari rannsóknir: Þegar ekki tókst að sýna
fram gangsemi meðferðar heilaslaga á gjör-
gæslu var farið að leita nýrra leiða á sjöunda og
áttunda áratugnum, þar sem meðferð heilaslag-
sjúklinga var hafin snemma á sjúkdómsferlinu
og langvarandi endurhæfingu beitt ef með
þurfti. Niðurstöður slíkra rannsókna er að finna
í greinum frá Norður-Ameríku, Englandi og
Norðurlöndum. Röksemdin að baki þessarar
meðferðar var að heilaslagsjúklingar fengju
meðferð innan sérhæfðra deilda og að endur-
hæfing byrjaði snemrna og væri órofin (22,23).
A þessu tímabili var einnig farið að nota vand-
aðri vísindavinnubrögð, það er að segja rann-
sóknir með slembiúrtaki (randomized), en það
leiddi til betri skilnings á styrkleika og veik-
leika aðferðanna sem beitt var (10). í lok átt-
unda áratugarins voru menn sammála um að
heilaslagdeildir gætu ef til vill flýtt fyrir bata
en hefðu sennilega engin áhrif á lífslíkur né
fötlun síðar meir (24).
Fjölrannsóknargreining á gildi
heilaslagdeilda
Hér á eftir verður farið yfir fjölrannsóknar-
greiningu á heilaslagdeildum. Fyrsta fjölrann-
sóknargreiningin birtist árið 1993 (25), en um-
fjöllunin hér á eftir er byggð á síðari tíma
greiningu frá árinu 1998 (10). Fjölrannsóknar-
greining felst í því að niðurstöður margra
smárra rannsókna eru lagðar saman til að auka
styrkleika greiningar þannig að skýrari svör fá-
ist. Verður nú farið yfir einstaka þætti þessarar
athugunar.
Fœkkun dauðsfalla: Á grundvelli þessarar
greiningar virðast heilaslagdeildir fækka dauðs-
föllum um 19% (4-32%; áhættuhlutfall (odds
ratio) 0,81; 95% skekkjumörk (confidence
interval) 0,68-0,96) (10) (mynd 1). Dauðsföll
verða flest á fyrstu sex vikunum eftir heilaslag.