Læknablaðið - 15.06.1999, Qupperneq 86

576
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
„Jafnir hlutar af sméri, tólg,
vallhumli og lyfjagrasi soðnir
saman og síðan síað. Þótti
græðandi.“
„Það þótti mjög gott að
sjóða ósaltað snijör með smátt-
skomu sortulyngi. Þetta var
soðið saman í 2 klukkustundir.
Ég man eftir að þetta smyrsl
var notað á brunasár, sem ekki
vildi gróa, en þessi samsuða
græddi sárið fljótt og vel.“
„Smjörið átti að vera ósalt-
að og nýtt af strokknum. Vall-
humallinn tekinn í úthaga,
ekki á túni, bestur um hágró-
andann. Allrabest þó ef vall-
humallinn var tekinn með
dögginni á Jónsmessunótt.“
Smári, lyfjagras, sortulyng,
Maríustakkur, mura og ljóns-
lappi voru meðal þeirra jurta
sem dæmi voru um að notaðar
væru í samsuðu með vall-
humli. Vallhumalssamsuða
var fyrst og fremst til að
græða með sár, ekki síst
brunasár, hún þótti góð við af-
rifum, forvöm gegn bæði sól-
bruna og frostbruna, hún var
borin í hársvörð við hvers
kyns óværu þar, þótti vel gef-
ast sem gigtarlyf og var notuð
sem áburður við særinduin og
útbrotum á ungbörnum. Sem
sagt allra meina bót.
Minnig kemur upp í hugann
sem tengist þessu, frásögn
móður minnar sem var alin
upp á Vestdalseyri við Seyðis-
fjörð. Þar dvaldist Grasa-Þór-
unn, amma Astu Erlingsdóttur
grasakonu, eitt ár hjá dóttur
sinni þegar mamma var sex
eða sjö ára gömul. Hún lækn-
aði brunasár með vallhumals-
smyrslum. Meðal annars eftir
að hún „brenndi fólk“ til að ná
úr því ígerðum en móðir mín
varð einmitt vitni að slíku.
Guðrún föðursystir hennar,
ung kona, var lengi búin að
vera með bólgna og stækkaða
hálseitla. Þórunn var fengin til
hjálpar. Hún vætti svellþykkt
ullarstykki í steinolíu og lagði
á hálsinn á henni þannig að
tók frá neðri kjálka niður á öxl
þeim megin sem slæmskan
var. Guðrún lá uppi í rúmi á
meðan þessu fór fram en Þór-
unn sat við rúmstokkinn með
prjóna sína. Guðrún fór fljót-
lega að kveinka sér og vildi
krafla í ullarstykkið en þá var
sú gamla undireins komin
með prjónana og bandaði
höndunum á henni frá. Móðir
mín mundi alltaf grænu nabb-
ana sem lágu í ullinni þegar
hún var tekin af og bruna-
flagið á hálsinum. En Þórunn
græddi brunann fljótt og vel
með vallhumalssmyrslinu og
eitlaóværan var úr sögunni.
Nokkur dæmi voru í heim-
ildum þjóðháttadeildar um að
brennisteinsduft væri hnoðað
upp í ósaltað smjör og þetta
notað sem áburður einkum við
útbrotum og kláða en einnig
skrámum. Þótti óbrigðult.
Einnig var dæmi um að viðar-
koli væri hnoðað upp í ósalt
smjör í sama skyni.
Sumir töldu best væri að
smjörið sem átti að nota í
smyrsl væri ekki fullstrokkað,
heldur tekið hálfstrokkað af
strokkknum „hálfskila" eins
og það var kallað.
Rangvellingur sem fæddur
var 1903 segir frá því þegar
hann og systkini hans ung
veiktust hastarlega af misling-
um. Einn af bræðrunum missti
hárið öðrum megin á höfðinu
upp úr veikindunum. Nikulás
Þórðarson hómópati á Kirkju-
læk í Fljótshlíð ráðlagði þá
móður hans að bera hálf-
strokkað smjör á hárlausu
hliðina og það ráð dugði,
drengurinn fékk hárið aftur
fjótt og vel.
Nokkur dæmi voru um að
aðrar tegundir mjólkurmatar
en smjör væri notaður til
lækninga. Þeir sem urðu fyrir
eitrun eða tóku inn lyf í ógáti
voru látnir drekka mikla
mjólk - best dugði mjólk úr
þrílitri kú, að því er sumir
sögðu. Rangvellingur sagði
frá því að mjólk hefði verið
rauðseydd (soðin niður) og
þannig notuð sem meðal við
kviðsliti. Sjúklingurinn sem
þannig var meðhöndlaður lá í
rúminu í mánuð og drakk líter
af þessari seyddu mjólk á dag.
Þetta leiddi huga minn satt að
segja að þeirri aðferð að sjóða
brotin leirílát saman í mjólk,
en það gerðu menn í gamla
daga þegar slíkir hlutir voru
dýrari en í dag. Bakstrar voru
gerðir bæði úr áfum og sýru -
sýra var reyndar brúkuð til
flestra hluta á íslandi í gamla
daga. Þetta var gerjuð skyr-
mysa, sem fyrst verður áfeng,
síðan gallsúr og þurfti að
verða býsna gömul til að telj-
ast gjaldgeng til súrsunar,
drykkjar eða hvers kyns nota
sem af henni voru höfð.
Bakstrar hitaðir í sýru þóttu til
dæmis góðir við takverk,
tannpínu og hvers kyns bólg-
um. Heimildarkona sem fædd
var árið 1906 segir frá því að
þegar hún var 10 ára gömul
hafi hún þjáðst af mjög þrálát-
um hósta og stundum hóstað
heilu nætumar. Hún var um
tíma hjá eldri hjónum þar sem
konan læknaði þetta í skyndi.
Hún sótti myglaða sýru,
passaði að nóg af myglu væri
með, sjóðhitaði þetta í potti og
lét hana anda að sér gufunum.
Það var ekki að orðlengja það,
að sögn okkar konu batnaði
henni bæði fljótt og vel.