Læknablaðið - 15.11.1999, Síða 12

864
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
Þessum síðastnefndu er skipt í lág- og hááhættu
veirur með tilliti til krabbameinsáhættu. Al-
gengi (prevalence) þessara veira hefur farið
vaxandi frá sjötta áratugnum, meðal annars
vegna aukinnar notkunar annarra getnaðar-
vama en smokks. Þrátt fyrir sífellt auðveldari
og næmari aðferðir (HPV-DNA assays) til að
greina hááhættu HPV veirur hafa þessi próf
ekki leyst af hólmi hefðbundið frumustrok sem
aðalkembileitaraðferð leghálskrabbameina (9-
11). Unnið er að þróun bóluefnis gegn HPV en
árangurs almennrar bólusetningar mun vart að
vænta á næstu áratugum (12,13).
Árangur leitar með frumustroki er af tvenn-
um toga: (a) leitin á að leiða til lækkunar ný-
gengis vegna fækkunar nýrra tilfella sem aftur
á móti leiðir af greiningu og meðferð sjúk-
dómsins á forstigi og (b) leitin á að leiða til
lækkunar á dánartíðni vegna þess að fleiri til-
felli greinast á fyrsta stigi sjúkdóms þar sem
batahorfur eru bestar. Fjölgun sjúklinga á
fyrsta stigi sjúkdóms er jafnframt undanfari og
fyrsta merki um væntanlega lækkun á dánar-
tíðni (14).
Árangur leitar er sagður byggjast á því hvort
leit er skipuleg (organized) eða sjálfboðuð
(spontaneous), bili milli skoðana (screening
intervals), aldursmörkum markhóps (targeted
age groups), mætingarhlutfalli í markhópi
(attendance rate) og miðstýringu með tilliti til
vinnureglna og tölvutekins eftirlits. Alþjóða-
krabbameinssambandið (UICC) ályktaði 1990
að mestur árangur næðist með skipulegri leg-
hálsleit á þriggja til fimm ára fresti í markhópn-
um 25-60 ára (15). Nefnd á vegum Evrópu-
sambandsins (Europe Against Cancer Pro-
grammes Committee) ályktaði 1993 að mark-
hópurinn ætti að vera 25-65 ára (16). Markmið
þessarar rannsóknar er að meta ályktanir varð-
andi skipulag, markhópa leitar og bil milli
skoðana út frá þeim árangri sem áunnist hefur
frá upphafi leghálskrabbameinsleitar á íslandi
og annars staðar á Norðurlöndum. Áður hefur
verið gerð grein fyrir mikilvægi miðstýringar
og mætingarhlutfalls í markhópi í Lækna-
blaðinu (17).
Efniviður
Þar sem þessi rannsókn byggist að mestu á
íslenskum efniviði skal honum lýst nánar.
Krabbameinsfélag íslands hóf skipulega leit að
leghálskrabbameini fyrir 35 árum (29 júní
1964). Leitin takmarkaðist fyrstu ftmm árin við
konur á aldrinum 25-59 ára sem búsettar voru á
höfuðborgarsvæðinu. Frá árinu 1969 náði leitin
um land allt og til kvenna á aldrinum 25-69 ára.
Frá 1. janúar 1988 voru neðri aldursmörk færð
í 20 ára aldur. Markmiðið var að skoða þessar
konur á tveggja til þriggja ára fresti. Á árinu
1995 var fjöldi kvenna á aldrinum 25-69 ára
69.303 og 10.247 voru á aldrinum 20-24 ára.
Upplýsingar um mætingar í og utan skipulegrar
leitar eru skráðar í tölvubanka Leitarstöðvar.
Yfírumsjón leitarstarfsins hefur frá upphafí
verið í höndum Leitarstöðvar Krabbameinsfé-
lagsins og það með formlegu umboði heil-
brigðisyfirvalda frá 1. janúar 1988. Á Leitar-
stöð fara fram flestar skoðanir á höfuðborgar-
svæðinu en jafnframt fer skipuleg leit fram á
um 45 heilsugæslustöðvum utan Reykjavíkur.
Skoðanir við skipulega leit eru að mestu fram-
kvæmdar af kvensjúkdómalæknum og heilsu-
gæslulæknum. Góð samvinna er við heilsu-
gæslulækna og sérfræðinga er starfa utan
skipulegrar leitar um að þeir fylgi starfsreglum
Leitarstöðvar og taki frumustrok hjá konum
sem ekki mæta til leitar á vegum Leitarstöðvar.
Upplýsingar um niðurstöður skoðana og
frumustroka og ráðstöfun skoðunarlækna eru
skráðar í tölvubanka Leitarstöðvar. Starfsreglur
eru endurskoðaðar reglulega (18) og eru þær
ásamt árlegum afrakstri leitarinnar birtar jöfn-
um höndum í Læknablaðinu og í ársskýrslum
Krabbameinsfélagsins sem dreift er til allra
samstarfsaðila.
Um 90% allra frumustroka sem tekin eru við
eða utan skipulegrar leitar eru skoðuð á frumu-
rannsóknarstofu Krabbameinsfélagsins. Starfs-
reglum frumurannsóknarstofu hafa verið gerð
skil annars staðar (19). Öll frumustrok, óháð
því hvar þau eru tekin, eru skráð í tövubanka
Leitarstöðvar og eru konur sem skoðaðar eru
utan leitar ekki boðaðar í skipulega leit fyrr en
tvö ár eru liðin frá síðasta frumustroki. Niður-
stöðum vefjasýna sem tekin eru vegna afbrigði-
legra skoðana, frumustroka og meðferðar er
einnig safnað í tölvubanka Leitarstöðvar. Sam-
kvæmt samstarfssamningi við heilbrigðis-
yfírvöld frá 1987 og í samráði við sérfræðinga
hefur Leitarstöð umsjón með öllu tölvueftirliti
þeirra kvenna sem greinast með afbrigðileg
frumustrok eða vefjasýni utan sem innan
skipulegrar leitar.
Aðferðir
I þessari rannsókn eru upplýsingar frá Is-