Læknablaðið - 15.12.1999, Blaðsíða 18

956
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
meðgöngu en leg lá yfir til vinstri í grindarholi. Fóst-
urhöfuðmæling benti til 13 vikna meðgöngulengdar
og fósturhjartsláttur sást. Annar minni sekkur með
vefjaþykkni sem líktist fóstri, en án hjartsláttar, sást
einnig og var talið dulið fósturlát tvfbura. Næstu tvo
mánuði var konan með ónot í kvið. Omun var þá
endurtekin og konan send á Kvennadeildina. Þar sást
stórt leg, hugsanlega tvískipt með dulið fósturlát í
vinstri helmingi en í þeim hægri var blöðruþungun
talin geta verið til staðar. Við útskaf kom aðeins lítið
magn af legslímhúð. Við kvenskoðun og nýja ómun
var talið mögulegt að um væri að ræða stóran hnút í
öðru horni legsins þar sem einnig gat verið þungun
til staðar. Opin kviðarholsaðgerð var gerð. Vinstra
megin við leg var stór blóðhlaupin fyrirferð með
miklum samvöxtum. Þetta var talin utanlegsþykkt
sem hafði sprungið og þykktin síðan fest á kvið-
vegginn en dáið fóstur, þornað að hluta (fetus papyr-
aceus), hékk við fyrirferðina með naflastreng.
Þykktin, sem svaraði til 14 vikna meðgöngulengdar
samkvæmt fósturmælingum, vinstri eggjaleiðari og
eggjastokkur voru fjarlægð.
Ári síðar kom konan aftur, þá með reglulegar
blæðingar þar til tveimur vikum fyrir komu, en eftir
það hafði seytlblætt með vægum ónotum. Hún hafði
komið erfiða 12 klukkustunda fjallvegaferð að vetri
í bifreið frá heimabyggð sinni. Ómskoðun sýndi
allstóra fyrirferð hægra megin í grind og við opna
aðgerð fannst heillegur eggjaleiðari og fósturvefur
með blóðhlaupi við enda hans á grindarvegg (fóstur-
lát úr eggjaleiðara inn í kvið).
Konan kom aftur átta árum síðar, þá með eðlilegar
blæðingar þar til tveimur vikum fyrir komu, en þá
byrjuðu seytlblæðingar án verkja. Kviðspeglun
sýndi allstóra ósprungna utanlegsþykkt í enda hægri
eggjaleiðara og var hann nú fjarlægður.
Umræða
Utanlegsþykkt var trúlega fyrst lýst hér á
landi af Steingrími Matthíassyni, sem árið
1915 skrifaði um tvö tilfelli með kjarnyrtum
hætti (11). Þar var meðal annars vitnað í kvæð-
ið um Þórð Malakoff þar sem segir að „af þessu
læknir læra má“. Önnur konan dó án þess að
greining fengist, en hin lifði eftir kviðarhols-
skurð og brottnám eggjaleiðara. Tíðni utan-
legsþykkta hefur aukist verulega hér á landi en
ekki nema að hluta umfrarn það sem teljast
mætti eðlilegt miðað við fólksfjölgun og al-
menna þungunartíðni. Hlutfall kvenna sem
fengu utanlegsþykkt á hverju ári var að mestu
óbreytt miðað við fjölda þungana og fjölda
kvenna á frjósemialdri. Konum í árgöngum á
frjósemialdri fjölgaði og þessar sömu konur
urðu oftar þungaðar. Þetta er sama þróun og
sést hefur í nágrannalöndunum (1,2,9,12-14).
Síðastliðin ár hefur talan þó staðið í stað eða
lækkað aftur, eins og sést hefur í Svíþjóð og
Finnlandi á svipuðum tíma, þó aðeins fyrr en á
íslandi (9,15). Fjöldi tilfella á öllu landinu á
næstu fjórum árum eftir að gagnasöfnun fyrir
þessa rannsókn lauk, var 84 tilfelli árið 1995,
106 árið 1996, 102 árið 1997 og 86 árið 1998.
Aukning eggjaleiðarabólgu á árunum 1970-
1985 er af mörgum talin hafa verið undanfari
þeirrar aukningar sem sást um áratug síðar
(2,4,16,17) en einnig gæti mikil notkun lykkju
sem getnaðarvarna hafa stuðlað að þessu, eins
og í Finnlandi (18). Komið getur fyrir að utan-
legsþykkt leysist upp af sjálfu sér og greinist
ekki (tubal abort). Utanlegsþykkt getur því ver-
ið vangreindur sjúkdómur, þó ekki sé vitað
hversu algengt slfkt er.
Þá breyttust aðgerðir við ófrjósemi og utan-
legsþykktum þannig að í stað þess að fjarlægja
eggjaleiðarana voru þeir frekar skildir eftir og
þess freistað að gera við þá (2,9,17). Endur-
teknar utanlegsþykktir urðu því vanalegri, eins
og sást í þessari athugun. Heildarvægi þeirra
meðal allra tilfellanna var þó ekki mikið. Flest-
ar konur sem fengu utanlegsþykkt endurtekið
áttu við ófrjósemivandamál að stríða og fram
undir 1988 var oft ekki um annan möguleika að
ræða en að reyna að halda í jafnvel illa farna
eggjaleiðara og gera að þeim síðar með smá-
sjáraðgerð. Þetta kemur fram í þeim sjúkratil-
fellum, sem lýst var sérstaklega. Stundum varð
jafnvel endurtekinn árangur af þessum aðgerð-
um, en reynsla úr nágrannalöndum okkar sýnir
að líkur á þungun í legholi eftir utanlegsþykkt
eru ekki góðar (5,19,20), sérstaklega ekki ef
konan hefur fengið utanlegsþykkt oftar en einu
sinni. Tilkoma glasafrjóvgana á síðasta áratug
hefur gjörbreytt möguleikum til barneigna fyrir
þessar konur.
I rannsókn Agústar Jónssonar (6) voru end-
urteknar utanlegsþykktir 13,2%, sem var þá
mun hærra en annars staðar, en þetta þarf að
bera saman við tíðnina 16,5% í þessari rann-
sókn. A sjöunda áratugnum urðu utanlegs-
þykktir hjá einni konu hins vegar mest tvær (6).
Þá var álitið að endurteknar utanlegsþykktir
væru sjaldgæfar, enda var eggjaleiðarinn oftast
fjarlægður við aðgerðina allt fram til síðustu
ára og því tæpast möguleikar á fleiri þykktum
en tveimur. Þetta breyttist upp úr 1980 og end-