Læknablaðið - 15.12.1999, Blaðsíða 79

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
1005
íðorðasafn lækna 117
Aðstoð óskast
Tvö óskyld verkefni hafa
beðið úrlausnar í nokkurn
tíma. Annað er stakt fræði-
heiti, comorbidity, með þrjár
mismunandi en skyldar merk-
ingar, en hitt er þriggja liða
samsetning, elective cesarean
section, með einni merkingu.
Engar viðunandi lausnir hafa
litið dagsins ljós og því er hér
beðið um aðstoð. Nokkrar
orðaskýringar fylgja í þeirri
von að þær létti á hugmynda-
tregðunni.
Comorbidity
Þetta heiti finnst ekki í Ið-
orðasafni lækna, en þar má
fínna latneska orðið morbus,
sjúkdómur, og ýmsar enskar
afleiður þess, svo sem lýsing-
arorðið morbid, 1. sjúklegui:
2. óhollur, heilsuspillandi, og
nafnorðið morbidity: 1.
sóttarfar. 2. sjúkdómsástand.
3. sjúkrahlutfall. HlutfaU
sjúkra af heildaríbúafjölda.
Uppflettingar í nokkrum
öðrum orðabókum leiða í ljós
svolítið mismunandi áherslur
í útskýringum á morbidity,
en þær má taka saman og ein-
falda á eftirfarandi hátt: 1. sjúk-
leiki, sjúkdómsástand, van-
heilsa. 2. sjúklegt ástand,
sjúklegur eiginleiki. 3. sjúkra-
hlutfall, þ.e. hlutfall sjúklinga,
sjúkdómstilfella eða sjúkleika
í tilteknu þýði (population), á
tilteknu landssvæði, á tiltekn-
um tíma eða við tilteknar kring-
umstæður.
Comorbidity finnst í lækn-
isfræðiorðabók Stedmans:
samfarandi en óskylt mein eða
sjúkdómur; venjulega notað í
faraldursfræði til að gefa til
kynna samferð tveggja eða
fleiri sjúkdóma eða sjúkdóms-
fyrirbæra. Þessa lýsingu má
jafnvel túlka þannig að heitið
comorbidity megi nota um
meinið eða sjúkdóminn, sem
fylgir þeim upphaflega eða
þeim sem er aðalsjúkdómur-
inn. Svo mun þó almennt ekki
vera gert. Skilgreiningin á co-
morbidity í Medline gagna-
safninu er þessi: Það að sam-
an fari fleiri sjúkdómar eða
að fyrir hendi séu aðrir sjúk-
dómar til viðbótar þeim sem
upphaflega greindist eða því
lykilástandi sem var tilefni
rannsóknar. Athugun undirrit-
aðs á nokkrum greinum úr
Medline staðfesti að heitið co-
morbidity vísar í hið marg-
þætta sjúkdómsástand, en
ekki þá einstöku sjúkdóma
sem það mynda. í einni grein-
inni var reyndar notað annað
heiti multimorbidity til að
tákna það sama. Loks rakst
undirritaður einnig á heitin
comorbidity index og co-
morbidity measure.
Orðhlutaskýring gefur til
kynna að co- sé latneskt for-
skeyti, sem ýmist birtist sem
co-, col-, com- eða con- í
samsettum orðum, og má
þýða með íslensku forskeyt-
unum með-, sam-, saman-,
við- eða jafn-.
Elective cesarean
section
íðorðasafn lækna tilgreinir
það sem flestir vita, að skurð-
aðgerðin cesarean section sé
keisaraskurður, á latínu
sectio caesarea. Lýsingarorð-
ið cesarean er
stundum notað eitt
sér sem nafnorð,
a cesarean, sér-
staklega í bandarískri læknis-
fræði, og merkir þá það sama.
Það að kenna þessa sérstöku
skurðaðgerð við keisara, hefur
gjarnan verið talið byggjast á
því að rómverski hershöfðing-
inn og einvaldurinn Gajus Júl-
íus Sesar (100-44 f. Kr.) hafi
verið dreginn í heiminn með
þessari skurðaðgerð. Nú má
hins vegar lesa þá skýringu í
læknisfræðiorðabók Sted-
mans að aðgerðin sé kennd
við keisara af því að hún hafi
verði tilgreind í rómversku
lögbókinni Lex cesarea frá
því 715 f.Kr. og sé þannig
miklu eldri en Gajus Júlíus.
Hafa ber það sem sannara
reynist.
Enska lýsingarorðið elec-
tive má þýða með íslensku
orðunum kjörinn, valfrjáls
eða með forskeytinu val-.
Elective cesarean section
verður þá valfrjáls eða valinn
keisaraskurður, andstætt keis-
araskurði sem ekki er hægt að
komast hjá að gera, til dæmis
við bráðatilvik. Iðorðasafn
lækna birtir eingöngu spurn-
ingarmerki „?“ með flettunni
elective operation. Slíka að-
gerð má nefna valaðgerð, en
valkeisaraskurður og stytt-
ingin valkeisari eru ekki eins
lipurleg og undirritaður vildi.
Því er óskað eftir tillögum les-
enda.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)