Læknablaðið - 15.12.1999, Blaðsíða 60

990
Fórnarlömbum pyntinga hjálpað
Aldarfjórðungsstarf lækna gegn pyntingum
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85

Leikvangurinn í Santiago í Cliile eftir valdarán hersins í september
1973. Þúsundir manna voru lokaðar inni á leikvanginum á fyrstu
dögum valdaránsins. Fagfólk innan heilbrigðisgeirans í Chile ácetlar
að á fyrstu mánuðum herforingjastjórnarinnar hafi um 150 þúsund
manns verið liandteknir og á 17 ára valdaferli herforingjanna liafi
um 100 þúsund verið pyntaðir.
Um þessar mundir er þess
minnst að 25 ár eru liðin frá
því að læknar hófu á skipuleg-
an hátt að meðhöndla fórnar-
lömb pyntinga. Upphafið má
rekja til lækna í Danmörku
sem starfað höfðu innan vé-
banda Amnesty International,
en í september 1974 mynduðu
10 þeirra fyrsta formlega
læknahópinn innan Ainnesty.
Árið 1974 voru fyrstu
flóttamennirnir frá Chile að
koma til Danmerkur, margir
hverjir mjög illa farnir eftir
pyntingar í fangelsum Pino-
chet-stjórnarinnar. Það var
fyrst og fremst reynslan af
meðferð þessara einstaklinga
sem hvatti læknana til dáða.
Fyrsta markmiðið sem þeir
settu sér var að aðstoða ein-
staklinga sem höfðu verið
pyntaðir til að sanna að þeir
hefðu í raun verið pyntaðir -
að fórnarlömbin hefðu ekki
hlaupið á vegg, ekki kastað
sér niður stiga, barið höfðinu
við vegg, skorið sig sjálf með
hníf, rakvélarblaði eða öðru
áhaldi, brennt sig sjálf með
sígarettu eða nauðgað sér
sjálf. Það hafði oftlega komið
fyrir að fórnarlömb pyntinga
sem leituðu réttar síns fyrir
dómstólum fengu að heyra að
þau væru sjálf ábyrgð fyrir
eigin skaða. Pyntarar hafa til-
hneigingu til að neita glæpn-
um eins og ileiri glæpamenn,
og hvað gera dómarar þá: orð
gegn orði? Sönnunarbyrðin
gat verið fómarlömbum pynt-
inga býsna erfið.
Annað markmið lækna-
hópsins var að leggja fram
áætlanir um það hvernig vinna
mætti gegn líkamlegum og
sálrænum afleiðingum pynt-
inga og hjálpa fórnarlömbum
þeirra til lífsins á ný.
Læknahópurinn litli stækk-
aði fljótt, ekki síst fyrir til-
stuðlan danska læknisins Inge
Genefke sem hvatti kollega
sína til að leggja hönd á plóg-
inn. Allar götur síðan hefur
Inge starfað að meðferð og
endurhæfingu fórnarlamba
pyntinga. Árið 1977 gaf
danski læknahópurinn út bók-
ina Vitnisburður um pynt-
ingar (Evidence of torture) og
leiddi útgáfa bókarinnar til
þess að ámóta læknahópar
voru myndaðir í fleiri Evrópu-
löndum, Bandaríkjunum og
Kanada.
Árið 1984 var opnuð í Dan-
mörku Endurhæfingarstöð
fyrir fórnarlömb pyntinga
(Rehabilitationscenter for tor-
turofre), sú fyrsta sinnar teg-
undar í heiminum. Að baki
stöðinni standa samtökin
International Rehabilitation
Center for Torture Victims.
Starfið hefur orðið sífellt um-
fangsmeira í tímans rás og
nær nú til hátt í 100 landa í
öllum heimsálfum, þar sem
komið hefur veirð á fót yfir
200 endurhæfingarmiðstöðv-
um og meðferðaráætlunum.
Skipuleg læknisfræðileg
skilgreining á pyntingum og
afleiðingum þeirra hefur gert
kleift að meðhöndla og end-
urhæfa einstaklinga sem hafa
verið pyntaðir. Þar þarf að
beita læknisfræðilegum, sál-
fræðilegum og félagsfræði-