Læknablaðið - 15.12.1999, Blaðsíða 22

958
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
hér 26 slík lilfelli (af 759 utanlegsþykktum) og
í 81% tilvika voru konurnar með lykkju. Tíðnin
var óvenjulega há hér, eða allt að því fimm
sinnum hærri heldur en í ilestum öðrum lönd-
um. I þessari rannsókn fundust aðeins átta til-
felli (0,63%) en í 37,5% þeirra var konan með
lykkju við greiningu. Þetta er samt mikil fækk-
un frá fyrri áratug þegar 3,4% utanlegsþykkta
voru á eggjastokk, flestar hjá konum með
lykkju. Aðeins eitt slíkt tilfelli fannst á tímabil-
inu 1960-1969 og það var hjá konu, sem var
með lykkju. Aukning varð í notkun lykkju á
tímanum eftir 1968, en með meiri notkun á
koparlykkjum, sem eru öruggari getnaðarvörn
en eldri plastlykkjur, kann að hafa dregið úr því
að utanlegsþykkt festist annars staðar en í
eggjaleiðara.
Veruleg breyting hefur orðið á aðgerðum
sem notaðar eru þegar utanlegsþykkt greinist.
Milli fimm ára tímabilanna varð fimmtánföld
aukning á þeim aðgerðum þar sem kviðsjáin
ein var notuð og sú þróun hefur haldið áfram. A
árinu 1998 voru 65% aðgerðanna einungis
gerðar með kviðsjá á Kvennadeild Landspítal-
ans, sem var tvöföldun frá tímabilinu 1990-
1994. Á fyrri hluta tímabilsins var vani að
kviðsjárspeglun væri gerð fyrst í sömu svæf-
ingu til að greina sjúkdóminn og meta hvort
gera þyrfti opna aðgerð. Nú er aðgerðin oftar
en ekki gerð sem hrein kviðsjáraðgerð sem hef-
ur mikla kosti hvað varðar líðan sjúklings eftir
aðgerð, tíma fram að fullum bata og til lækkun-
ar á heildarkostnaði. Með tilkomu ómunar og
kviðspeglana hefur líka dregið úr útskafsað-
gerðum til að meta hvort ummerki um utan-
legsþykkt sjáist við smásjárskoðun á legslím-
húð eða til að varna blæðingu úr legholi eftir
aðgerðina. Eftir að utanlegsþykkt hefur verið
fjarlægð losnar legslímhúðin af sjálfu sér og
blæðing hefst með nánast eðlilegum hætti. í
nokkrum tilfellum upp úr 1995 hefur verið
gefið metótrexat til að eyða utanlegsþungun og
ómun og beta-hCG prófum beitt til að fylgjast
með að utanlegsþykkt hyrfi (Þórður Óskarsson,
munnlegar upplýsingar). Ómskoðun er orðin
nauðsynlegur þáttur í greiningu nú og þá eink-
um ómun um leggöng. Á rannsóknartímanum
voru flestar ómskoðanir gerðar um kvið og
svonefnd falskt neikvæð svör voru algeng.
Þrátt fyrir betri tækni verður að meta niður-
stöðu ómskoðunar í ljósi klínískra einkenna,
sögu og annarra rannsókna.
Aðeins tvö tilfelli fundust þar sem þungun
var staðsett í kviðarholi. Þetta er óvenjuleg
staðsetning og talin algengari í þróunarlöndum.
Langt gengin kviðarholsþungun er gjarnan
skilgreind þannig að um þungun sé að ræða
eftir 20 vikur í kviðarholi. Fylgjan festist á líf-
himnu yflr afturvegg kviðarhols, á bugaristil,
eggjastokka og eggjaleiðara. Tíðnin er frá
1:1000-5000 þungunum og flest fóstrin deyja í
móðurkviði. Mæðradauði getur nálgast 18%
(34). Báðar íslensku konurnar lifðu. Lýst hefur
verið utanlegsþykktum eftir að legnám var gert,
en slíkt fannst ekki hér. Aðeins hefur verið lýst
um 30 tilfellum af utanlegsþykkt eftir legnám
frá 1895 (35) og er oftast talið að frjóvgað egg
hafi verið búið að taka sér bólfestu í eggjaleið-
ara þegar aðgerðin var gerð.
Aukin tíðni utanlegsþykkta á undanförnum
árum hefur verið áhyggjuefni þó aukningin
virðist hafa stöðvast allra síðustu ár, hugsan-
lega í kjölfar færri tilfella klamýdíusmits og
eggjaleiðarabólgu (27), en líka vegna heldur
færri þungana hjá hverri konu (36). Utanlegs-
þykkt getur orðið lífshættuleg. Konur deyja enn
víða í heiminum vegna þessa sjúkdóms og það
hefur gerst hér á landi, þótt um aldarfjórðungur
sé nú síðan. Tafarlaus tilvísun á sjúkrahús þar
sem hægt er að greina sjúkdóminn með ná-
kvæmum hætti og gera skurðaðgerð er nauð-
synleg, ef grunur vaknar um utanlegsþykkt.
Þegar konan er langt frá sjúkrahúsi þarf fylgd
læknis sem getur brugðist við lostástandi vegna
blóðmissis. Meðgöngulengd skiptir þar ekki
máli. Nýrri tækni við skurðaðgerðir þarf að
beita þegar kostur er og gera má tilraun til að
bjarga eggjaleiðara eftir fyrstu utanlegsþung-
un, en þegar konan hefur fengið sjúkdóminn
oftar verður tæknifrjóvgun betra úrræði til
barneigna. Forvarnir hjá ungu fólki með tilliti
til kynsjúkdómasmits þarf að efla til að koma í
veg fyrir sjúkdóm sem hefur veruleg áhrif á
frjósemi og getu til barneigna.
Þakkir
Jóhanni H. Jóhannssyni lækni er þökkuð að-
stoð við leit að vefjagreingarsvörum, Erni Ól-
afssyni stærðfræðingi er þökkuð aðstoð við töl-
fræðireikninga, Auðólft Gunnarssyni yfirlækni
ráðgjöf vegna handrits, Helgu Tryggvadóttur
og Önnu Björgu Jónsdóttur aðstoð við vélritun
og leit að gögnum og Huldu Friðþjófsdóttur
aðstoð við öflun gagna.