Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.2007, Blaðsíða 39

DV Helgarblað Föstudagur 11. maí 2007 39
Væg en Víðtæk truflun
þannig að hún verður sljó af þessum
lyfjum, en það er oftast háð skömmt-
um lyfjanna, sem maður reynir þá að
lækka, eða jafnvel skipta um lyf,“ seg-
ir Einar. „Flestir sem ég hef verið að
meðhöndla finnst þeir hafa fundið
sig aftur eða segja „nú er gamli/gamla
ég kominn aftur“. Fólkinu finnst það
vera aftur orðið eins og það var þeg-
ar það var upp á sitt besta. Lyfin sem
notuð eru við geðhvörfum II eru al-
mennt ekki slævandi. Geðhvörf II eru
ekki banvænn sjúkdómur, en tíðni
sjálfsvíga hjá þeim hópi er þó vænt-
anlega hærri en gengur og gerist. Það
gerist líklegast þá helst þegar fólk fer
í það ástand sem við getum kallað
„vonda uppsveiflu“. Það er þegar all-
ar neikvæðu þunglyndishugsanirnar
eru þarna ennþá, en hugurinn verð-
ur ör, hugsanirnar hraðar, margar
ráðagerðir spretta upp og þá er eng-
in, eða minni, fyrirstaða að svipta sig
lífi. Af þeim sökum meðal annars eru
lyfin mikilvæg. Í jákvæðri uppsveiflu
á fólk það til að kaupa eitthvað sem
það hefur alls ekki efni á, margir fá
beinlínis kaupæði og fólk safnar oft
skuldum í slíku ástandi. Fólk með
geðhvörf I kaupir oft dýrari hluti en
fólk með geðhvörf II, eins og hús og
bíla, en líklega er algengast að konur
kaupi föt og karlar græjur.“
En virka þau lyf sem eru á mark-
aðnum nógu vel á geðhvörfin?
„Mörg þeirra gera það, en ástæð-
an fyrir því að íslenskir læknar eru
sagðir nýjungagjarnir þegar kemur
að lyfjum er einfaldlega sú að við
erum ekki með lyf sem skila nógu
góðum árangri,“ svarar Einar. „Þess
vegna erum við sífellt að prófa ný
lyf og það má teljast jákvætt. Ég hef
séð andstæðuna, þar sem menn
hanga í gömlu lyfjunum hvort sem
þau virka eða ekki. Það er hald-
ið í þau vegna þess að þau hafa
„oft“ virkað, oft með mjög erfiðum
aukaverkunum fyrir sjúklingana.
Stundum eru aukaverkanirnar jafn
mikið eða meira vandamál en það
sem lyfið átti að lækna. En stað-
reyndin er sú að við erum ekki að
ná nægilegum árangri nema með
hluta af okkar sjúklingum með
þeim lyfjum sem við höfum í dag
og þess vegna eru íslenskir læknar
oft fljótir að prófa ný lyf. Mín nið-
urstaða hefur orðið sú varðandi
geðhvörf II að ég nota eitt, tvö eða
þrjú lyf, eftir því hvernig viðkom-
andi batnar. Langflestir þurfa að
minnsta kosti tvö lyf, oftast í mjög
lágum skömmtum, og þá eru yfir-
leitt engar aukaverkanir.“
Bípólar viðbrögð við Danske
Bank
Þegar Einar er spurður hvort
hann geti dregið upp mynd af
manneskju með geðhvörf II svar-
ar hann:
„Það er margt hægt að nefna
fyrir utan þær geðsveiflur sem sjúk-
dómurinn er kenndur við. Þessum
sjúkdómi fylgir til dæmis nokkuð
oft væg paranoja eða aðsóknar-
hugmyndir. Fólk missir sjaldnast
jarðsambandið á þann hátt að það
haldi að erlendar leyniþjónustur
fylgist með því, en það upplifir hins
vegar stundum að aðrir séu á móti
því og séu að vinna gegn því. Það er
til dæmis fróðlegt að velta fyrir sér
viðbrögðum við greiningu Dans-
ke Bank á íslenska efnahagslífinu.
Þar komu fram dæmigerð bípól-
ar persónuleika viðbrögð: Dans-
ke Bank var á móti okkur - það
var paranojan. Ástæðan var sú að
Danir öfunda okkur. Við erum svo
merkileg þjóð að aðrir hljóta að öf-
unda okkur, sem er stórmennsku-
hugsun. Greining Danske Bank á
danska efnahagslífinu var heldur
ekki góð og hverja öfunduðu Dan-
ir þá? Er ef til vill um „sjálfsöfund“
að ræða? Svona getur þeim liðið
sem er í uppsveiflu. Viðkomandi
upplifir sig svo merkilegan að þeg-
ar aðrir reyna að leiðbeina hon-
um og segja honum hvernig hann
hegðar sér, flokkar hann það und-
ir öfundsýki þeirra. Í uppsveiflunni
er erfitt fyrir fólk að hugsa skýrt og
skoða málin nánar: Hvað er við-
komandi að gagnrýna, hvað var
hann að segja um mig og hvað get
ég lært af því? Sá sem er með skert
mótlætisþol fer hins vegar gjarnan
í að skjóta sendiboðann, hann tel-
ur sig vita að fólk sé að vinna gegn
honum, fólki er ekki treystandi. Í
niðursveiflunni snýst þetta oftast
alveg við. Þá upplifir hinn veiki að
allir nema hann séu að standa sig
vel.“
Flótti hefur bjargað fleiri
mannslífum en nokkur
hetjudáð
En er í alvöru talað ekki eðlilegt
að maður sé ekki alltaf hress? Hvað
með þegar fólk hefur einfaldlega
svo miklar fjárhagsáhyggjur að
þær eru að buga fólk?
„Já, það er gott að þú nefnir
fjárhagsáhyggjur. Þær eru ótrúlega
slítandi fyrir sálina og liggja raun-
verulega eins og mara á mörg-
um. Því samviskusamara sem fólk
er, því verr þolir það þær. Það að
skulda er miklu erfiðara fyrir sam-
viskusaman einstakling en hina.“
Og er þá ekki bara eðlilegt að
maður vilji loka að sér einn dag í
viku, slökkva á símum og lesa reyf-
ara?!
„Jú, það getur verið mjög eðli-
legt, enda hefur flótti bjargað
miklu fleiri mannslífum en nokk-
ur hetjudáð. Hið almenna viðmið
er líðan viðkomandi; hversu mik-
ið manneskjan þjáist. Í þessum
hópi fólks með geðhvörf II er lang-
stærsti hópurinn að standa sig vel
í samfélaginu en líður ekki nógu
vel. Mér finnst eðli ástandsins
skipta máli, ekki síður en hversu
lengi viðkomandi hefur verið í því.
Meðferðin veltur líka á því.“
Leggja sjálfa sig í einelti
Einar segir að nokkuð auð-
velt sé að greina sjúkdóminn og
oft blasi hann við þegar fólk leitar
læknis.
„Stundum veit viðkomandi
af því að sveiflurnar eru of mikl-
ar til að teljast eðlilegar. Sum-
ir sveiflast oft í viku og líður illa
með það. Væntanlega eru í þess-
um hópum einstaklingar sem
þjást það lítið að þeim finnst þeir
ekki þurfa hjálp og finnst þeir
ekki hafa vandamál og dettur það
í raun ekki í hug. Þeir sem verst
eru staddir eru yfirleitt komnir í
áfengi eða önnur vímuefni. Flest-
ir þeirra sem eru með geðhvörf
eru með lágt sjálfsmat. Þeir eru
margir að vinna sigra en geta ekki
notið þeirra. Viðhorfið er: „Það
getur ekki verið merkilegt úr því
ég gat þetta.“ Þeir leggja sjálfa sig í
einelti, þeir hrósa sér sjaldan eða
aldrei, þótt aðrir hrósi þeim. Þeir
vantreysta jafnvel hrósi sem þeir
fá. Þetta getur auðvitað snúist við
í uppsveiflu.“ annakristine@dv.is
„Við eigum væntanlega öll misjafna daga, en spurning-
in er hversu mikil vanlíðanin er. Þegar fólk vaknar dap-
urt eða kvíðið eftir að hafa átt góðan dag er það mögu-
lega með geðhvörf. Eftir uppsveiflu getur fallið verið
bratt. Manneskja sem er kát og glöð einn daginn en
segir ekki orð þann næsta er mjög líklega með geðhvörf
II. Þetta er væg en víðtæk truflun í flestum tilfellum.“
Það er nokkuð sérkennilegt hvað fólki finnst gaman að tala um sjúkdóma. Það
keppist hver um annan þveran að segjast vera með þennan eða hinn sjúkdóminn
og þeim sem finna hvergi til finnst þeir oft vera út undan á kaffihúsunum. Lítum á
nokkra sjúkdóma sem hafa lent inni á vinsældalistum í sjúkdómatali:
ÓynDi
Hver man ekki eftir Prozac? önnur hver manneskja þjáðist af kvíða og þunglyndi,
fór á Prozac og sólin brosti á ný. Nú segjumst við vera með bipolar eða hreinlega að
við þjáumst af óyndi. Langflottast er þó að slá um sig með latneska heitinu
dystymia...
Hvað varð um BakFLæðið?
Hvað varð um alla bakflæðissjúklingana? Það voru bókstaflega allir með bakflæði
fyrir nokkrum árum og borðuðu Nexium-töflur eins og smarties.
Hystería ekki Lengur tiL
Einu sinni var sagt hikstalaust að fólk væri bara „hysterískt“ eða „móðursjúkt“. Það
er ekki sagt lengur. í fyrra var enginn með vírus, en nú eru mjög margir með vírus.
Hvað þýðir það?
ristruFLanir rísa Hátt
ristruflarnir rísa ennþá hátt á listanum yfir umtalaða sjúkdóma. Hver hefur ekki
fengið tvö til þrjú bréf á dag þar sem boðið er upp á Viagra á góðu verði? (sýnist á
netpóstinum að konur fái fleiri slík bréf en karlmenn). Það þykir mjög flott að vera
með ristruflanir og helst að segja frá því opinberlega.
Ég er með æ Bí ess!
Vefjagigt er líka í tísku og þá er betra að segjast vera með „fibrómíalgíu“, hljóm-
ar betur. svo er felmturröskun alveg inni á listanum ennþá sem og síþreyta – eða
„burn out syndrome“. Og órólegi ristillinn, hann er ekki á leiðinni út. Það er hins
vegar eitthvað svo óaðlaðandi við orðið „ristill“ að við ættum heldur að nota am-
eríska nafnið, Irritable Bowel syndrome, skammstafað IBs: „Hæ, heldurðu að ég sé
ekki með IBs!“ Flottast auðvitað að segja þetta alveg á amerískunni, Æ Bí Ess. aðrir
sjúkdómar sem komu sterkir inn á listann í fyrra en virðast vera að fjara út núna eru
athyglisbrestur og ofvirkni hjá fullorðnum og svo spennuhöfuðverkur.
Tískusjúkdómsgreiningar
einar guðmunDsson geðLæknir
Hefur haft til meðferðar hundruð manns sem væntanlega eru haldin geðhvörfum.